|
3.Suv resurslarining zamonaviy muammolari
Toza suv va xavfsizlik muammolari suv ekotizimlari Jamiyatning tarixiy rivojlanishi, ilmiy-texnika taraqqiyotining tabiatga ta'siri jadal kuchayib borayotgani sababli tobora keskinlashib bormoqda. Ko'p sohalarda allaqachon globus suv resurslarining sifat va miqdor jihatdan kamayib ketishi, suvning ifloslanishi va noratsional foydalanish bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli suv ta’minoti va suvdan foydalanishni ta’minlashda katta qiyinchiliklar mavjud.
Suvning ifloslanishi, asosan, unga sanoat, maishiy va qishloq xoʻjaligi chiqindilarining quyilishi natijasida yuzaga keladi. Ba'zi suv havzalarida ifloslanish shunchalik kattaki, ular suv ta'minoti manbalari sifatida butunlay buzilgan. Kichik miqdordagi ifloslanish suv omborining holatini sezilarli darajada yomonlashishiga olib kelishi mumkin emas, chunki u biologik tozalash qobiliyatiga ega, ammo muammo shundaki, qoida tariqasida, suvga tashlanadigan ifloslantiruvchi moddalar miqdori juda katta va suv ombori ularning neytrallanishiga dosh bera olmaydi.
Suv ta'minoti va suvdan foydalanish ko'pincha biologik to'siqlar bilan murakkablashadi: kanallarning haddan tashqari ko'payishi ularni kamaytiradi. o'tkazish qobiliyati, suv o'tlarining gullashi suv sifatini, uning sanitariya holatini yomonlashtiradi, ifloslanish navigatsiya va gidrotexnik inshootlarning ishlashiga xalaqit beradi. Shuning uchun biologik to'siqlar bilan chora-tadbirlar ishlab chiqish katta amaliy ahamiyatga ega bo'lib, gidrobiologiyaning eng muhim muammolaridan biriga aylanadi. Suv havzalarida ekologik muvozanat buzilganligi sababli, umuman olganda, ekologik vaziyatning sezilarli darajada yomonlashishi jiddiy tahdid mavjud. Shu bois insoniyat oldida gidrosferani muhofaza qilish va biosferada biologik muvozanatni saqlashdek ulkan vazifa turibdi.
Jahon okeanining ifloslanish muammosi.
Neft va neft mahsulotlari okeanlarni eng ko'p ifloslantiruvchi moddalardir. 1980-yillarning boshlariga kelib, har yili okeanga 6 million tonnaga yaqin neft tushdi, bu jahon ishlab chiqarishining 0,23% ni tashkil etdi. Neftning eng katta yo'qotishlari uni ishlab chiqarish maydonlaridan tashish bilan bog'liq. Favqulodda vaziyatlar, yuvish va ballast suvining tankerlar tomonidan dengizga oqizilishi - bularning barchasi dengiz yo'llari yo'nalishlarida doimiy ifloslanish maydonlarining mavjudligiga olib keladi. 1962-79 yillarda avariyalar natijasida dengiz muhitiga 2 million tonnaga yaqin neft kirdi. Oxirgi 30 yil ichida, 1964 yildan beri Jahon okeanida 2000 ga yaqin quduq qazilgan, shundan 1000 ta va faqat Shimoliy dengizda 350 ta sanoat quduqlari oʻrnatilgan. Kichik qochqinlar tufayli har yili 0,1 million tonna neft yo'qoladi. Katta miqdordagi neft dengizlarga daryolar bo'ylab, ichki va bo'ronli suv oqimlari bilan kiradi. Bu manbadan ifloslanish hajmi yiliga 2,0 mln. Sanoat oqava suvlari bilan yiliga 0,5 million tonna neft olinadi. Dengiz muhitiga kirgach, neft birinchi navbatda plyonka shaklida tarqalib, turli qalinlikdagi qatlamlarni hosil qiladi.
Yog 'plyonkasi spektrning tarkibini va yorug'likning suvga kirib borish intensivligini o'zgartiradi. Nurni uzatish nozik filmlar xom neft 1-10% (280 nm), 60-70% (400 nm). 30-40 mikron qalinlikdagi plyonka infraqizil nurlanishni to'liq o'zlashtiradi. Suv bilan aralashib, moy ikki turdagi emulsiya hosil qiladi: to'g'ridan-to'g'ri - "suvdagi moy" - va teskari - "yog'dagi suv". Uchuvchi fraksiyalarni olib tashlaganda, yog 'yog'li teskari emulsiyalarni hosil qiladi, ular sirtda qolishi, oqim tomonidan olib ketilishi, qirg'oqqa yuvilishi va tubiga cho'kishi mumkin.
Pestitsidlar. Pestitsidlar - zararkunandalar va o'simliklar kasalliklariga qarshi kurashish uchun ishlatiladigan sun'iy ravishda yaratilgan moddalar guruhi. Pestitsidlar zararkunandalarni yo'q qilish, ko'plab foydali organizmlarga zarar etkazishi va biotsenozlarning sog'lig'iga putur etkazishi aniqlandi. Qishloq xo'jaligi uzoq vaqtdan beri zararkunandalarga qarshi kurashning kimyoviy (ifloslantiruvchi), biologik (ekologik toza) usullariga o'tish muammosiga duch keldi. Pestitsidlarning sanoat ishlab chiqarilishi chiqindi suvlarni ifloslantiradigan ko'plab qo'shimcha mahsulotlarning paydo bo'lishi bilan birga keladi.
Og'ir metallar. Og'ir metallar (simob, qo'rg'oshin, kadmiy, sink, mis, mishyak) keng tarqalgan va juda zaharli ifloslantiruvchi moddalardir. Ular sanoatning turli sohalarida keng qo'llaniladi, shuning uchun tozalash choralariga qaramay, sanoatda og'ir metal birikmalarining tarkibi. Chiqindi suvlari oh juda baland. Bu birikmalarning katta massalari atmosfera orqali okeanga kiradi. Dengiz biotsenozlari uchun simob, qo'rg'oshin va kadmiy eng xavfli hisoblanadi. Simob okeanga ichki suv oqimi va atmosfera orqali ko'chiriladi. Cho'kindi va magmatik jinslarning parchalanishi paytida yiliga 3,5 ming tonna simob ajralib chiqadi. Atmosfera changida 12 ming tonnaga yaqin simob mavjud bo'lib, uning katta qismi antropogen kelib chiqadi.
Ushbu metallning yillik sanoat ishlab chiqarishining yarmiga yaqini (yiliga 910 ming tonna) okeanga turli yo'llar bilan kiradi. Sanoat suvlari bilan ifloslangan hududlarda eritma va muallaq moddada simob kontsentratsiyasi keskin ortadi. Dengiz mahsulotlarining ifloslanishi bir necha bor qirg'oq aholisining simob bilan zaharlanishiga olib keldi. Qo'rg'oshin - bu atrof-muhitning barcha tarkibiy qismlarida mavjud bo'lgan tipik mikroelement: toshlarda, tuproqlarda, tabiiy suvlarda, atmosferada va tirik organizmlarda. Nihoyat, qo'rg'oshin faol ravishda tarqaladi muhit insonning iqtisodiy faoliyati jarayonida. Bular sanoat va maishiy chiqindi suvlar, tutun va chang bilan chiqindilar. sanoat korxonalari, ichki yonuv dvigatellarining chiqindi gazlari bilan.
Termal ifloslanish. Suv havzalari yuzasi va dengiz qirg'oqlari hududlarining termal ifloslanishi elektr stantsiyalari va ayrim sanoat tarmoqlaridan isitiladigan oqava suvlarni oqizish natijasida yuzaga keladi. Issiq suvni oqizish ko'p hollarda suv omborlarida suv haroratining 6-8 daraja Selsiyga oshishiga olib keladi. Sohilbo'yi hududlarida issiq suv nuqtalarining maydoni 30 kvadrat metrga yetishi mumkin. km. Haroratning yanada barqaror tabaqalanishi sirt va pastki qatlamlarda suv almashinuvini oldini oladi. Kislorodning eruvchanligi pasayadi va uning iste'moli ortadi, chunki harorat oshishi bilan organik moddalarni parchalaydigan aerob bakteriyalarning faolligi ortadi. Kuchaydi turlarning xilma-xilligi fitoplankton va suv o'tlarining butun florasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
