2. Fonetik birliklar haqida umumiy tushuncha

Ingliz tilida quyidagi urg’u turlari bor:
1.So’z urg’usi.So'zni tashkil qilgan bo’g’inlardan birining kuchliroq talaffuz qilinishi so’z urg’usi deyiladi.
2.Jumla urg’usi.Sintagma bu bir nafas jarayonida talaffuz qilinib tugagan yoki tugamagan ma’noga ega bo’lgan so’zlar yig’indisidir.(Magazinga borib. lug’at sotib oldim.Qishda tez - tez qor yog’adi.).Sintagmada mustaqil so’z turkumlari (ot,fe’l,sifat,son,ravish) yordamchi so’z turkumlariga (olmosh,predlog,artikl,bog’lovchilar,modal,yordamchi va bog’lovchi fe’llar) nisbatan kuchliroq talaffuz qilinishi jumla urg’usi deyiladi.Ann came late.She is a good girl.
3.Logik urg’u.Nutq jarayonida biror so’zga tinglovchining e’tiborini jalb qilish yoki his - hayajonini ifodalash uchun ushbu so’zni kuchliroq talaffuz qilinishi logik urg’u deyiladi.Logik urg’u olgan so’z odatda baland - pasayuvchi intonasiya bilan talaffuz qilinadi.
Where is 'my pen ? It’s 'on the table.
Sintagma deb bir nafas jarayonida talaffuz qilingan,tugallangan yoki tugallanmagan fikr ifodalovchi bo’g’inlar yig’indisi (to’plami) deyiladi.
Har bir sintagma ma’nosiga,ya’ni tinglovchiga yetkazish kerak bo’lgan informasiyaga ko’ra,o’ziga mos ohangjumla urg’usi,nutq tezligi (tempi),ovoz sifatiga (tembr) ega.
Nutq ohangi,jumla urg’usi,nutq tempi va ovoz tembri birligi intonatsiya deyiladi.
Intonatsiya talaffuz qilinayotgan sintagmaning ma’nosini,talaffuz qilinuvchining ushbu ma’noga bo’lgan munosabatini va his - xayajonini ifodalaydi.
Nutq ohangi deb tovushni ko’tarilib - tushuvchi xususiyati deyiladi.
Jumla urg’usi talaffuz qilinayotgan va eng muxim ma’noga ega bo’lgan so’zga tushadi.
Ovoz tembri (sifati) gapiruvchining talaffuz qilinayotgan sintagmaga bo’lgan munosabatini va his - xayajonini ifodalaydi.
Nutq tempi (tezligi) gapiruvchi qanday tezlikda sintagmani talaffuz qilganini ko’rsatadi.Ingliz tilida gapiruvchi odatda bir minutda 180 so’z talaffuz qiladi.O’zbek tilida gapiruvchi bir minutda 120 so’z talaffuz qiladi.Shunday qilib ingliz tili tempi 30 % o’zbek tili tempidan ko’proq.
Gap harflarda yoziladi.Talaffuz qilingan gap fonetik tasviri (transkriptsiya) yordamida beriladi.Transkriptsiya ikki qavs orasida joylashib,gapdagi nuqta yoniga “ [ ] ” ikkita vertical biroz qiyshiq belgi ishlatiladi.
Gap bir nechta sintagmadan tashkil topgan. bo’lsa,yozma gapda vergul qo’llanadi,talaffuz ifodasi -1 vertikal chiziq bilan ifodalanadi.
Transkriptsiya na’munalari: My 'name is Tom.
Ushbu gapda ikkita mustaqil so’z jumla urg’usini oladi.Bular - name va Tom.Urg’u bo’g’in boshlovchi undosh tepasida vertikal qisqa chiziq yordamida beriladi.Tom so’zi oxirgi urg’u olgan bo’g’in.Oxirgi urg’u olgan bo’g’inda intonasiya belgisi qo’yiladi.
Ingliz tilida 6 intonatsiya qolipi va ulaming belgilari bor.
1 .Low - Fall - past - pasayuvchi: - Yes

2. 
   High - Fall - baland - pasayuvchi; - Yes
   
3. 
   3 .Low - Rise - past - ko’tariluvchi; - Yes
   

1. 
   High - Rise - baland - ko’tariluvchi: - Yes
   
2. 
   Fall - Rise - tushib - ko’tariluvchi: - Yes
   
3. 
   .Rise - Fall - ko’tarilib - tushuvchi: Yes Har bir intonatsiya qolipi aniq his - xayajonni (emotsiya) ifodalaydi.Misoldagi gapimiz darak gap,u Low - Fall bilan talaffuz etiladi;
   

50. 
    M v name is Tom.Г mai 'neim izTom ]
    

2.In the,evening we ’often ’read,books.
Bu gap ikkita sintagmadan iborat.Birinchisi “ In the evening ”,fikr tugallanmagan,bir chiziq bilan ajratiladi va Low - Rise bilan talaffuz etiladi.Ikkinchisi “ we often read books ” - darak gap,oxirgi urg’u olgan bo’g’in - “ books “ - Low - Fall bilan o’qiladi.
[ in di i:vnin wi' I3fii 'ri:d buks ]



3.1t was wonderftil.
H is - xayajon ifodalovchi darak gap.Yakka urg’u olgan bo’g’inda - “ won ” High - Fall qo’llanadi.
[ it wә z 'wәndәful ] )

1. 
   Dear ! You’ve ’broken ’mv cup.
   

His - xayajonga to’la gap.Dear ! - Rse - Fall,odatda urg’u olmaydigan ushbu gapda logik urg’u olib High - Fall bilan talaffuz qilinadi.
[ 'dis I 'ju:v 'broukn 'mai kHp ]

2. 
   ’You ’didn’t hear ? Eshitmadim,demoqchimisan ?
   

Xayajonga to’la gap.“ You ” logik urg’u olib High - Fall,“ hear ” - Low - Rise,birgalikda Fall

• 
  
  
  R ise qolipini tashkil qildilar.
  

[ 'ju 'didnt^iia ]

I ntonatsiyaning yozma tasviri tonogramma deyiladi.Tonogrammaning o’z belgilari bor.Bular quyidagidek:

Ushbu ikkita gorizontal chiziqlar ovozning eng past va eng baland chegarasini ifodalaydilar.Musiqadagi do - re - mi - fa - sol’ - lya - si terminlarini yordamga chaqirsak,pastki chiziq bu “ do ”,tepa chiziq “ si ” ohangiga rnos.
Hamma talaffuz qilingan urg’uli va urg’usiz bo’g’inlar ushbu ikki chiziq o’rtasida joylashadi. Ushbu olgan bo’g’in “ - ” chiziq bilan,urg’u olmagan bo’g'in nuqta bilan belgilanadi. Sintagma boshidagi urg’u olmagan bo’g’inlar pastda nuqtalar yordamida,birinchi urg’u olgan bo’g’in tepada chiziq yordamida,orqasidan kelayotgan bo’g’inlar asta sekin pasayib boradilar.