|
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI 2-BOSQICH SIRTQI MOHT(ARAB-INGLIZ) GURUH TALABASI ABBOSXONOV AXRORXONNING FALSAFA”FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI
MAVZU:INSON HAYOTINING MOXIYATI VA MENING HAYOTDAN MAQSADIM.
TAYYORLADI:ABBOSXONOV AXRORXON TEKSHIRDI:SULAYMONOV JASUR
TOSHKENT 2022 Reja: 1.Inson hayotining falsafasi. 2. Inson hayotining moxiyati nima?. 3.Xulosa
Hayot falsafasi - hayotning mazmuni, maqsadi, qadr-qimmati haqidagi muammolarni tadqiq va talqin etuvchi falsafiy oqim. 19-asr oxiri — 20-asr boshlarida Germaniya va Fransiyada paydo boʻlgan. Hayot falsafasining ibtidosida A.Shopengauer turadi, asoschisi esa F.Nitsshe hisoblanadi. Oqim vakillari fikricha, hayot — birinchi oʻrindagi voqelik, keyinchalik maʼnaviyat va moddiyatga, ong va borliqqa boʻlinadigan uzviy yaxlitlik. Hayot Hayot falsafasining asosiy tushunchasi hisoblanadi. Hayot falsafasi hayotning mohiyatini uning oʻzidan anglab olishga intiladi. U his-tuygʻular va instinktlarni ulugʻlaydi, aqlni tanqid va inkor qiladi. Hayot falsafasi tarafdorlariga koʻra, hayot tushunchasi murakkab, koʻp maʼnoli, oʻzining aniq talqiniga ega emas. Shu sababli uni tabiiy-biologik (F.Nitsshe, A.Klages), madaniy-tarixiy (V.Diltey, G.Zimmel, O.Shpengler, X.Ortega-i-Gaset) tushunish mavjud. Tabiiy-biologik talqinda qayot biologik maʼnoda tushunilib, biologik xossalar butun voqelikka tatbiq qilinadi. Hayot tabiiylik bilan qiyoslanadi va har qanday sunʼiylikka qarshi qoʻyiladi. Bu yoʻnalish tarafdorlari kuch-qudratni ulugʻlaydilar, har qanday gʻoyaning roʻyobga chiqishini kishilar yoki ijtimoiy guruhlarning manfaatlari bilan bogʻlaydilar. K.Bergson fikricha, hayot — fazoviy hayotiy shiddat, u dastlab yagona markazda tugʻilib, koʻp jihatlardan bir-biridan farqlanadigan qator portlashlar, sifatli sakrashlar orqali parallel ravishda rivojlanib boradi. Uning mohiyati ichki kechin-malardan kelib chiqadigan, qalbdagi jarayonlar vositasida fahmlab olinadigan ong yoki aʼlo ong . Diltey, Zimmel hayotning mohiyatni ichki ruhiy kechinmalardan izlaydi. Ortega-i-Gaset inson hayotini tabiatga qiyos-lab oʻrganishga intilgan aqlning bunlay tadqiqot uchun zaiflik qilishini taʼkidlaydi. U ham inson bilan olam yaxlitligini, inson hayotining tashqi taʼsirlardan xoli, oʻz-oʻzicha ibtidoga ega ekanini hisobga oladigan, aklning nisbatan keng maʼnodagi tushunchasini ishlab chiqishga urinadi. Nuqtai nazardagi bunday fikrlarga qaramay, ularda hayot mexanik, tartibsiz tuzilmalarga. Barcha qatʼiy belgilab qoʻyishlarga, qotib qolishlarga qarshi turadigan ijodiy shakllanishning uzviy jarayoni sifatida namoyon boʻladi.
Ijod, ayniqsa, badiiy ijod Hayot falsafasi uchun nihoyatda muhim, u hatto hayotning oʻzi. Shu nuqtada Hayot falsafasi noratsi-onal intuitivizmga, uning bilish nazariyasiga yaqinlashadi. Chunonchi hayot dinamikasini, narsa-hodisaning individual tabiatini umumiy tushunchalarda ifodalab boʻlmasligi, uni bevosita fahmlash, intuitsiya orqali angʻlash mumkinligi har ikkala oqimga xos. Hayot falsafasi fan bilan falsafaning olamga yondashuvidagi keskin farqni koʻradi. Fan olamni egallash va oʻziga boʻysundirishga harakat qiladi, falsafaga esa mushohadakorlik xos, shu xususiyati bilan u sanʼatga yaqin. Aql oʻz tabia-tiga koʻra hayotdan uzilib qolgan; aqliy bilish va unga asoslanadigan fan narsalarni emas, narsalar oʻrtasidagi munosabatlarnigina ang-lab yetishi mumkin. Ratsional bilish sof amaliy manfaatlarni qondirishga, foyda keltiradigan maqsadga muvofiqlikka qaratilgan. Ilmiy bilishga nointellektual, intuitiv, hayotni anglab yetishning timsolli-ramziy usullari qarama-qarshi qoʻyiladi. Sanʼat asari, ayniqsa, sheʼriyat, musiqa hayotni anglash va nisbatan aynan ifodalash vositasidir.
Hayot falsafasi uchun zamon — ijod, taraqqiyot va tashkil topishning mohiyati sifatida muhim ahamiyatga ega. Tarix esa Hayot falsafasida tugʻilishdan to oʻlimgacha boʻladigan biologik davriylikka oʻxshash jarayonlarni boshidan kechiradigan noyob va takrorlanmas "madaniy organizmlar" sifatida namoyon boʻladi. Tarixiy jarayon, sababiyat qonuni hukmronlik qilgan tabiatdan farqli oʻlaroq, taqdirga boʻysunadi. Tarix faqat tabiat dunyosidagina hara-kat qiladigan obʼyektiv qonuniyatlar iskanjasidan chiqib ketadi. Hayot falsafasi tarafdorlari (ayniqsa Nitsshe) til muammosiga katta ahamiyat beradi. Ularning fikricha, til real hayotni izohlab berishga ojizlik qiladi, chunki til istioralar va timsollar shaklida asl, kelib chiqish jarayonidagi maʼnolarini yoʻqotadi: indivi-dual iboralar umumiy tushunchalarga aylanadi, bu tushunchalar orqali ifodalangan olam asl olamga mos kelmaydi. Hayot falsafasida keyinchalik "omma jamiyati" tushunchasi paydo boʻldi; u individni erksizlikka, ijoddan mahrumlikka, begonalashuvga olib keladi. Bu qarashlar oʻsha paytlarda paydo boʻlayotgan demokratiya, tenglashtiruvchilik gʻoyalaridan "sara odamlar" madaniyatini himoya qilishga daʼvat sifatida oʻzini koʻrsatadi. Shu sabablar tufayli Nitsshe umum qabul qilingan qadriyatlarni, meʼyorlarni "tabiiy" hayot nuqtai nazaridan qayta baholashga, asl "hayotiy" qadriyatlarning ifodachisi boʻlmish komil odamga ergashishga chorlaydi. Shpengler fikricha, madaniyat gullab-yashnagan davrdan keyin, madaniy organizmlarning asta-sekin tanazzulga uchrashi roʻy beradi, unda xalqlar oʻz xulq-atvori va faoliyatiga koʻra ommaga aylanadi. Hayot falsafasi 20-asr boshida Bergson, Zimmel, Diltey, Keyzerling va Klages timsolida oʻzining yuksak choʻqqisiga yetdi. Hayot falsafasining ayrim gʻoyalari keyinchalik personalizm, ekzis-tensializm, falsafiy antropologiya tomonidan oʻzlashtirildi.
XULOSA
Men hayotdagi maqsad insonning xohlagan narsasi bo'lishi kerak, deb o'ylayman, uni yaxshilashga va rivojlantirishga yordam beradigan narsa. Olingan maqsad - bu maqsadning yakuniy natijasi. Masalan: sertifikat olish uchun maktabda o'qiymiz, texnik maktablar va institutlarga o'z xohishimizga binoan ishga joylashamiz. Va bu vaqt davomida insonda juda ko'p yaxshi daqiqalar bo'ladi, chunki hamma joyda bir kishi o'zi uchun sheriklar topadi. Ammo yomon vaziyatlar ham bor.
Shunga asoslanib, biz maqsadga boradigan yo'l maqsadning o'zi kabi muhim degan xulosaga kelishimiz mumkin. Kichik, katta, xudbin, olijanob maqsadlar bor, ammo ularning barchasi hayotda biz bilan birga keladi. Biror kishi hech narsaga intilmasa, u rivojlanishda to'xtaydi. Har qanday yangi maqsad sizning qobiliyatingizni rivojlantirish uchun ba'zi ko'nikmalarni o'zlashtirish uchun yangi narsalarni o'rganishdir. Ammo maqsadlarimiz boshqalarga zarar etkazmasligi uchun juda muhim bir jihat ham bor.
Shaxsan, masalan, men har doim o'z oldimga maqsad qo'yganman. Men universitetni a'lo darajadagi talaba sifatida tugatishni maqsad qildim, o'qishni tugatdim, laboratoriya assistenti va ish uslubi bo'yicha ishlashni maqsad qilib qo'ydim. Endi mening maqsadim – Vatanimga xizmat qilish, men uni bajarishga harakat qilaman. Maqsadsiz yashaydigan odamlar, ular orzular va xayollar bilan yashaydilar va bu juda yomon. Agar oldingizga maqsad qo'ygan bo'lsangiz ham va u amalga oshmasa ham, taslim bo'lish va qayta-qayta tashrif buyurishingiz shart emas. Hamma odamlar kurashishi kerak. Ortga o'tirmang va hech narsa qilmang, faqat yuqoriroq va yaxshiroq narsaga intiling. Yuragingizni his qiling va sizga aytilganidek qiling. Siz muvaffaqiyatsiz bo'lasiz deb aytadigan boshqa odamlarning fikrlarini tinglamang. Hamma odamlar katta imkoniyatlarga ega, shunchaki har bir kishi o'z imkoniyatlariga moyil. Siz o'zingiz bo'lishingiz va maqsadingizga intilishingiz kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
