|
Uchinchi blok. Faollashtirish nutq turli xil faoliyat turlarida.
Ushbu blokning yo'nalishlaridan biri bu inklyuziya tufayli yuzaga keladigan ijtimoiy mavqening o'zgarishi bolalar turli faoliyat turlari va aloqa sohalarida. Buning uchun turli xil rollarni o'ynagan bolalar, ko'rish qobiliyatidan foydalangan holda yaratilgan muammoli va o'yin vaziyatlarini modellashtirishni qo'llash tavsiya etiladi. O'yin va aloqa paytida rollarni bajarish bolani muayyan vaziyatda undan kutilgan nutq harakatlariga psixologik jihatdan moslashtiradi.
O'yinlarni tashkillashtirishda kattalar bolaga murojaat qilishlari kerak, bu uning dasturlash kabi o'ynash nutqini rag'batlantiradi o'yinni rivojlantirish. Rag'batlantirish kerak bolalar mustaqil masalalar: "Katyadan so'rang, ehtimol u sayr qilishni xohlamaydimi? Dima qaerga ketayotganini so'rang? Helen, buvingizdan pirog pishirib berishini iltimos qiling, mehmonlar bizning oldimizga kelishadi. Savol-javob inshootlari eng kommunikativ faoliyatga ega, shuning uchun so'roq gaplarni ishlatishni o'z ichiga olgan vazifalarni kiritish tavsiya etiladi.
Masalan, o'qituvchi tushuntiradi: Endi bolalar navbatma-navbat bir-birlariga savollar berishadi va ularga javob berishadi. Mavzuni belgilaydi va boshlanadi dialog: "Yakshanba kuni men qizim bilan hayvonot bog'iga bordim. Va siz, Andrey, nima qildingiz? Bu Dima haqida aytib bering va unga xuddi shu savolni bering ». Bola avval savolga javob beradi, keyin u boshqa boladan so'raydi.
Xulosa:
O‘zbekiston Respublikasining ―Ta'lim to‘g‘risida‖gi Qonuni, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi Respublikamizda ta'lim tizimini isloh qilish, o‘quv-tarbiya jarayonini takomillashtirish va zamonaviy talablar darajasiga kutarish, yaxshi pedagogik texnologiyalarni ta'limga joriy etish, yosh avlodning yosh xususiyati, bilish faoliyati, tafakkuri, iqtidorini nazarda tutgan holda ta'lim-tarbiya berish, davlat dasturlari, ta'limning davlat meyorlariga mos bo`lgan bilim va malakalarni shakllantirishga imkoniyat yaratdi, har bir fuqaroga O‘zbekiston Konstitutsiyasining 29-moddasida ifoda etilgan ―Har kim fikrlash, so‘z va e`tiqod erkinligiga egadir‖, 41-moddasida ifoda etilgan ―Har kim bilim olish huquqiga egadir, bepul umumiy ta'lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi‖ degan huquqidan to‘la foydalanish imkoniyatini berdi, mamlakatimizda uzluksiz ta'lim tizimi joriy etildi. Demak, yurtimizda har bir inson o‘z extiyojidan kelib chiqqan holda qobiliyatini rivojlantirish, ijtimoiy hayotda o‘z o‘rnini topish imkoniga ega bo‘ldi. Chunki Milliy istiklol mafko`rasining asosiy g‘oyalaridan biri yoshlarning bilimli, aql-zakovatli bo‘lishlari, har qanday sharoitda o‘z bilimi, aql zakovatiga ishongan holda faoliyat Ko`rsatishi, o‘z ona tilida aniq, ravon, erkin fikrlashini shakllantirishdan iboratdir. Shu bois Mo‘staqilligimiz-ning dastlabki kunlaridan boshlab o‘z ilmi, malakasi, teran fikri bilan Respublikamizning iqtisodiy, ma'naviy extiyojiga mos keladigan, yuksak malakali mutaxassislar tayyorlashga ahamiyat berildi. Ayniqsa, birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov yoshlar tarbiyasiga, ularning ilm-ma'rifatli bo‘lishlariga alohida e'tibor berdilar, ularni mo‘staqil fikrlashga o‘rgatish zarurligini; ―...tafakkur ozod bo‘lmasa, ong va shuur tazyiqdan, qo`lllikdan qutulmasa, inson to‘la ozod bo‘lolmaydi2 ‖, - deb ta'kidladilar. Demak, Mo‘staqil Respublikamizda yoshlarga ta'lim berish, fanlarni o‘rgatish bilan birga ularni mo‘staqil fikrlovchi shaxs sifatida tarbiyalash vazifasi belgalandi. Chunki fikrlash til va nutq, tafakkur bilan bohlik bo`lib, fikrlash jarayonida faraz, mo‘shoxada, isbotlash, tahlil qilish paydo bo`ladi, aqliy faoliyat, ongli harakat, aql-zakovat, maqsad sari intilish, tafakkur shakllanadi, fikr esa nutq orqali ifoda etiladi. Maktabgacha ta'limdan boshlab bolalar og‘zaki nutqini o‘stirish, ularni ko`rgan, eshitgan voqea hodisalari haqida eslab qolganlarini erkin fikrlash orqali bayon qilish, o‘z fikrini tushunarli, tartibli ifodalash bilan birga ijodiy fikr yuritishga ham o‘rgatiladi, chunki nutq tufayli inson o‘zaro fikrlasgadi, muloqot qiladi. Maktabgacha ta'limda bolalar nutqini o‘stirish, ularni fikrlashga, uni boshqalarga tushunarli bayon etishga o‘rgatish, bolalarning ―obrazli, mantiqiy, ijodiy, abstrakt‖ fikrlashini shakllantirish va maktabga tayyorlashda nutq o‘stirish usullarining o‘rni, mohiyati muhimdir. Shuning uchun har bir tarbiyachi pedagogning ta'lim usullarini puxta bilishi, bolalar nutqini rivojlantirishning eng qulay usullarini tanlashi va qo`llay olishi, uni takomillashtirishi lozim. Bu esa tarbiyachi pedagogdan bolalarni yoshlikdan u yoki bu narsa, buyum, o‘yinchoq, voqea-hodisa haqida fikr yuritish, fikrni bayon qilish uchun mos so‘z tanlashi, fikrni nutq orqali ifodalashi kabi murakkab jarayonni boshqarishning eng qulay yo`li, usulini tanlay bilishni talab etadi. Demak, ta'lim usuli va usullarining mazmuni tarbiyachi-pedagog va tarbiyalanuvchilarning tartibga keltirilgan o‘zaro munosabati, nutqiy faoliyati shakli bo`lib, ta'limda maqsadga erishish yo`lini ifodalaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
