2. боб. Шахс ахборот-психологик ҳавфсизлигининг ижтимоий-психологик хусусиятлари

2-жадвал
Маъқуллаш мотивациясининг кўрсаткичлари орасидаги корреляция (қизлар)

	Шкалалар	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10,	11	12	13	14	15	16	18	18	19	20
	Мен ҳар бир ҳужжатни имзолашдан олдин уни диққат билан ўқийман.	1	0,027	0,882^**	0,177	0,103	0,188	0,201	0,122	0,211	0,012	0,088	0,012	0,188	0,877^**	0,121	0,108	0,122	0,211	0,162	0,203
	Зарурат туғилганда мен бировга ҳеч иккиланмасдан ёрдам бераман.		1	0,445^**	0.241	0,145	0,104	0,154	0,211	0,057	0,044	0,012	0,041	0,144	0,135	0,047	0,449^**	0,232	0,132	0,452^**	0,078
	Мен кийинишимни назорат қиламан.			1	0,325	0,268	0,214	0,187	0,215	0,019	0,,017	0,,139	0,,321	0,201	0,165	0,,002	0,,149	0,171^*	0,,222	0,278	0,,031
	Мен уйдаги дастурхон атрофида ўзимни ҳудди меҳмондагидек тутаман				1	0,,125	0,214	0,,254	0,236	0,132	0,244	0,158	0,147	0,124	0,,175	0,328	0,099	0,125	0,169	0,098	0,158
	Мен ҳеч қачон ҳеч кимни қаттиқ ёмон кўрмаганман?					1	0,,258	0,,163	0,547*	0,081	0,241	0,135	0,213	0,324	0,,230	0,321	0,578*	0,,111	0,156	0,,307	0,278
	Мен ўзимга ишонмаганим учун айрим дамларда қилаётган ишимни ташлаб кетганман.						1	0,,078	0,214	0,817^**	0,214	0,219	0,278	0,,201	0,244	0,,278	0,,301	0,,231	0,214	0,,104	0,,287
	Мен баъзида бирор киши ҳақида ғийбат қилишни хуш кўраман.							1	0,278	0,181	0,155	0,158	0,214	0,324	0,,101	0,278	0,214	0,,259	0,158	0,,068	0,278
	Мен ҳар доим суҳбатдошимни у ким бўлишидан қатъий назар диққат билан тинглайман.								1	0,008	0,099	0,199	0,298	0,1450	0,214	0,992^**	0,327	0,278	0,158	0,158	0,992^**
	Ўзимни оқлаш учун ҳар хил баҳоналар ўйлаб топган пайтларим бўлган.									1	0,721^*	0,357	0,820^**	0,255	0,146	0,111	0,267	0,017	0,128	0,222	0,149
	Шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий бошқа одамнинг хатосидан фойдаланиб қолганман.										1	0,,214	0,,231	0,214	0,267	0,,210	0,314	0,232	0,,324	0,278	0,,164
	Мен доим тезгина ўз хатоларимни тан оламан.											1	0,,241	0,214	0,214	0,,132	0,,128	0,214	0,258	0,278	0,,187
	Мен баъзида инсонни кечирмай, ёмонликка ёмонлик билан жавоб беришга ҳаракат киламан.												1	0,214	0,199	0,247	0,214	0,278	0,,124	0,158	0,,246
	Шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий туриб олганман.													1	0,278	0,111	0,,184	0,,129	0,214	0,,123	0,,151
	Ёрдамлашиб юборишни илтимос қилишганда менда ҳеч қачон ички қаршилик пайдо бўлмайди.														1	0,158	0,278	0,214	0,214	0,,267	0,158
	Биров менинг фикримга қарши фикр билдирганда ҳеч қачон ҳафа бўлмайман.															1	0,,268	0,,247	0,,341	0,214	0,,168
	Узоқ сафарга чиқишдан аввал мен доимо ўзим билан нималарнидир оламан																1	0,,199	0,,187	0,,117	0,,210
	Шундай пайтлар бўлганки, мен бошқаларнинг муваффақиятларига ҳавас қилганман.																	1	0,214	0,,321	0,,156
	Баъзида менга савол билан мурожаат қилган одамлар ғашимга тегади.																		1	0,278	0,,121
	Одам билан бирор нохушлик рўй берса, мен баъзида ишига яраша жазосини олди, деб ҳисоблайман.																			1	0,214
	Мен ҳеч қачон ёқимсиз нарсалар ҳақида кулиб гапирган эмасман.																				1

Изоҳ: *р≤0,05; **р≤0,01
Зарурат туғилганда мен бировга ҳеч иккиланмасдан ёрдам беришда ҳам батартибликни хуш кўришлари (мен кийинишимни назорат қиламан, r=0,877; узоқ сафарга чиқишдан аввал мен доимо ўзим билан нималарнидир оламан, r=0,449 ) билдирганлар.
Ўқувчи қизлар атрофдагилаарга нисбатан ижобий ва қадриятли муносабатни акс эттирганлар (мен ҳеч қачон ҳеч кимни қаттиқ ёмон кўрмаганман?, r=0,547) ва доимо эътиборли бўлишга ҳаракат қилишлари кузатилади (узоқ сафарга чиқишдан аввал мен доимо ўзим билан нималарнидир оламан , r=0,578).
Ўқувчи қизларда ўзларига ишончнинг етишмаслиги оқибатида ўзимни оқлаш учун ҳар хил баҳоналар ўйлаб топган пайтларим ҳам бўлишини билдирганлар (r=0,817).
Мен ҳар доим суҳбатдошимни у ким бўлишидан қатъий назар диққат билан тинглайман бу эса уларнинг атрофдаги инсонларни доимо ҳурматлашларида ифодаланмоқда (биров менинг фикримга қарши фикр билдирганда ҳеч қачон ҳафа бўлмайман (r=0,992),
Ўзимни оқлаш учун ҳар хил баҳоналар ўйлаб топган пайтларим бўлганли борасидаги муносабат нозик дид эгаларини ўзларининг манфаатларини унутмасликларини маъқуллаш мотивацяилари билан ифодалаганлар (шундай пайтлар бўлганки, мен ўз айтганимни қилдириш учун қатъий бошқа одамнинг хатосидан фойдаланиб қолганман, r=0,721 ва мен баъзида инсонни кечирмай, ёмонликка ёмонлик билан жавоб беришга ҳаракат киламан r=0,820)..
Ўқувчи қизларнинг маъқуллаш мотивлари ўқувчи ўғил болаларнинг маъқуллаш моивлари билан солиштирган бир оз тафовутланишини эмпирик кўрсаткичлар тасдиқламоқда. Уларнинг натижаларини муҳим жиҳат шахслараро муносабат ва қадриятлар билан боғлиқ маъқуллаш мотивацияларида мужассамлашган. Бу эса қизларнинг ахборот хуружлар билан боғлиқ ҳолатларда муносабат жабҳалари борасида ҳушёрлик ва эҳтиёкорликларини таъминлаш муҳим бўлади.
Тадқиқотимизда ўқувчиларнинг ахборот хуружлари таъсирига маъқуллаш мотивациялари билан уларнинг характер акцентуацияси бўйича типлари билан муносабатини ҳам амалий ўрганишга эришилди. Айрим ўринларда шахснинг баъзи ноодатий қарорлар қабул қилишда шарт- шароитлар ва ташқи таъсирлар билан хислатлардаги айрим ўзгаришлар таъсир ўтказмасдан қолмайди. Бу ҳолатнинг эмпирик изланишлари ўқувчилар
характер акцентуацияси билан маъқуллаш мотивациялари муносабатини ўрганишга сабаб бўлди (3-жадвал).
Ўқувчи ўғил болаларда ҳужжатларни билан ишлашларидаги эътиборлилик гинахонлар учун хос бўлмаган (r=-0,604), қўзғалувчан тип учун эса (r=0,620) хос эканлигини, циклотим типдагилар учун ҳам аҳамиятли ҳол бўлмас экан (r=-0,306). Экстравертлар ҳужжатлар борасида кам эътиборлик (r=-0,401), интровертлар эса анча синков бўлиб қолишларини кўрсатмоқда (r=0,472).
Ташқи қиёфага, хусусан, кийинишга бўлган эътибор эса беқарор типдагиларни (r=-0,331) ва хавотирлиларнинг (r=-0,280) кундалик фаолияти учун хос бўлмас экан, аммо намойишкорона (r=0,447) ва экстравертлар бу ҳолга анча эстетик жиҳатдан эътиборли эканликларини кўрсатмоқда (r=0,673).
Ўқувчи ўғил болалар хавотирланувчи (r=0,265) ва кўнгилчан (r=0,518) типлари уйдаги дастурхон атрофида ўзиларини ҳудди меҳмондагидек тутишга хайрихоҳ бўлишлари мумкин экан. Бу ҳолат уларнинг ўзларига мос социал муҳит излашларига сабаб бўлади. Бу тоифадаги кимлар уларнинг кўнглига мос муносабат билдирсалар ўшанга хайрихоҳ бўладилар.
Интроверт типлилар эса бошқаларнинг кўнгилга тегадиган фикрларига ҳам салбий муносабат билдирмасликларини кўрсатмоқда (r=0,462).
Ўқувчи ўғил болаларда пессимистик (r=0,580) ва интровертликка (r=0,462) хос акцентуациянинг устуворлиги ўзларида ишончсизлик пайдо бўлиши билан ишларини ташлаб кетишларига тўғри келади.
Хавотирланувчи типдагилар (r=0,291) ўзлари учун таскин излаб айрим ўринларда уларнинг хавотирларига сабабларини бошқаларнинг таъсир билан боғлаб улар ҳақида фикр билдиришга хайрихоҳ бўладилар.