2. Antik dunyo iqtisodiy qarashlari

8. «iqtisodiy ta’limotlar tarixi» fanining’ asosiy manbalarini ta'riflab bering
Iqtisodiy ta'limotlar tarixi fanining boshqa fanlardan farqli xususiyati shuki, har bir g'oya, ta'limot uni yaratgan bir yoki bir guruh insonlar, olimlar, davlat rahbarlarining faoliyati bilan chambarchas bog'llq holda beriladi. Iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofoti laureati Milton Fridmenning fikricha, fanni o'rganishda olimlarning «avtobiografiya va biografiyalariga murojaat qilish, shu yo'l bilan olimlarni aforizm va rnisollar yordarnida rag'batlantirish kerak, faqat sillogizm (deduktiv fikrlash) va teoremalar bilan cheklanmaslik zaru!». Sharq, xususan, Markaziy Osiyo donishmandlarining iqtisodiy g'oyalarini o'rganish, aslini oiganda, endi boshlandi, shu sababli kitobning bu bo'lirni yangi materiallar bilan to'lib borishiga ishonchimiz kornil. Yetakchi mamlakatlar taraqqiyotining asosiy ornillaridan biri, bu davlatlar iqtisodiyotining bo'layotgan 0 'zgarishlarga tez adaptatsiyasidir, ya'ni moslashuvidir
9. «iqtisodiy ta’limotlar tarixi» fanining’ ilmiy davrlash uslublari nimadan iborat?
Iqtisodiy ta'limotlar tarixi fanini o`rganishda ilmiy davrlashtirish. Iqtisodiy ta'limotlar tarixini o`rganishda ma'lum davrlash tizimida foydalaniladi. Hozirgacha eng makbul usul ijtimoiy iqtisodiy farmatsiyalarning uzgarishiga qarab ish yuritishdir. Chunki qaysi farmatsiya ustun, ilgor boshqarishni amalga oshirgan bulsa, usha davrga xos jamiyatning sinfiy tuzilishi, iqtisodiy manfaatlari va boshqalar yotadi. Kuldorlik va fеodalizm davrida g`oyalarning tarkalishi juda kiyin bulgan. Shuning uchun bu davrlardagi iqtisodiy fikrlarni mamlakatlar mikyosida aloxida-aloxida o`rganish makbul.Еtakchi G`arb olimlari xam farmatsion davrlashni tan olishadi, ammo kapitalistik tuzumning utkinchi ekanligini, sotsialistik va kommunistik jamiyat kurilishi mumkinligini inkor etishadi, xolos. Kapitalizm davrida xujalik va ijtimoiy hayotda baynalminallik kuchayganligi tufayli, iqtisodiy fikrning rivojlanishi xam yagona jaxon jarayoniga aynan boshladi. Okibatda, klassik iqtisodiy maktab asoschilari A.Smit va D.Rikardoning qarashlari kiska vakt ichida butun jaxonga ma'lum buldi. Vaxolanki,undan avvalgi kupgina nazariyalar ayrim mamlakatlarda kupchilikka ma'lum bulmasdan, «ulik mol» sifatida yotgan. G`arb mamlakatlarida yuzaga kеlgan «Ekonomiks» va boshqa tadkikotlar barchaning dikkat-e'tiborini jalb kilmokda. Qadimdan to hozirgi davrgacha minglab turli-tuman iqtisodiy g`oya, karash, kontsеptsiya, nazariya, ta'limotlar vujudga kеlganligi anik. Ularning barchasini tula o`rganish aloxida mavzu, maxsus muammo. Shu maksadda yangi tadkikotlar olib borish, tahlil etish va umumlashtirib e'lon kilish zarur, bu yakin vazifasi sifatida kabul qilinishi mumkin.
11. Dastlabki iqtisodiy G’oyalar qachon va qaerda paydo bo’la boshladi Qadimgi Hindistonning «Manu qonunlari»da (m.a. IV-III asrlar) ijtimoiy mehnat taqsimotining, hukmronlik va bo'ysunish institutlarining mavjudligi aytiladi. Hindistondagi iqtisodiy g'oyalarni aks ettiruvchi qadimgi yodgorlik «Artxashastra» (m.a. IV-III asrlar oralig'ida)dir (tom ma'nosi bo'yicha ifoda, amaliy hayot to'g'risidagi fan, bu asar m.a. III-IIasrlarda to'ldirilgan). Bu qadimiy va muhim tarixiy yodgorlikdir (u Chandragupta Ipodsholigi davrida podsho maslahatchisi Kautile Bishnugupta tomonidan yozilgan degan fikr bor). Unda qulchilikni mustahkamlash asosiy vazifa qilib qo'yilgan. Qulchilik eng past tabaqalarga xos narsa deb sanaladi. Bu asarda «buyumning qiymati» muammosi ko'tarilgan, qiymat miqdori «ish kunlari» bilan belgilangan, rag'batlantirish esa mehnat natijalariga mos ravishda belgilanishi kerak, deyilgan. Bu asarda davlatni boshqarish bo'yicha takliflar berilgan bo'lib, bir qancha iqtisodiy g'oyalar ham ilgari surilgan. Masalan, unda mahsulotning bozor bahosi bilan uning tabiiy qiymati o'rtasidagi farq aytilgan. Tovarga bo'lgan ehtiyoj ortganda, uning bahosi qiymatdan oshib ketishi mumkin, deyilgan. Savdo bilan shug'ullanuvchilarga alohida urg'u berilgan bo'lib, foyda masalasi ko'tarilgan, foydaning miqdori tovar bahosiga (boshqa harajatlar qatorida) qo'shilib, mahalliy mahsulot uchun 5, chetdan kelgan tovarlar uchun 10 foiz (import o'sha davrda ham afzal) qilib belgilangan