2-Amaliy mashg'ulot

PROVIZOR A’ZOLAR
Ontogenezda embrional rivojlanish turli sharoitda kechadi. Shu sababli muxit bilan xomila vaqtinchalik faoliyat ko’rsatuvchi tashqi a’zolar yordamida bog`lanib bu a’zolarga provizor a’zolar deyiladi. Rivojlanishi lichinkasiz tipda kechadigan barcha xayvonlarda tuxum ko’p miqdorda sariqlik saqlab (baliq, reptiliyalar, qushlarda) ularga sariqlik qopi xosdir.
Sariqlik qopi devorida qon tomirlari o’sib kapillyar turini hosil qiladi. Uning devoridagi hujayralarda oziqa moddalarni parchalovchi fermentlar ishlab chiqiladi. Shu bilan birga u qon xosil qiluvchi a’zo bo’lib hisoblanadi. Sut emizuvchilarda redukstiyalangan sariqlik kopi yo’ldosh tarkibiga kiradi.
Shunday qilib sariqlik qopi – oziqlanish, nafas olish, qon hosil qilishi vazifalarini o’taydi. Shu bilan birga sariqlik kopi ektodermasi birlamchi jinsiy hujayralarni, mezodermal hujayralari esa boshlang`ich qon hosil qiluvchi hujayralarini beradi. Yana sariqlik kopi ektodermasi indukstiyada qatnashadi.
Yuqori darajada rivojlangan umurtqalilar homilasida amnion tafovut etilib u ektodermadan rivojlangan yupqa parda hisoblanadi. U homilani suyuqlik bilan o’rab turuvchi qop hisoblanadi. Amnion parda amnion suyuqlini sekrestiya qilish va yutish vazifasini o’taydi.
Amnionga ega bo’lgan umurqalilar (reptiliylar, qushlar va sutemizuvchilar)ga birgalikda amniotlar deyiladi.
Amnionga ega bo’lmagan tuban umurqalilar (to’garak og`izlilar, baliqlar, suvda va quruqlikda yashovchilar)ga anamniylar guruhi deyiladi.
Amnion moddalar almashinuvida, qurib qolishidan saqlash va mexanik ta’sirlardan himoya qilish vazifasini o’taydi.
Allontois- reptiliylarda va qushlarda qop shakliga ega bo’lib, odamda murtak holida bo’lib yo’ldoshning tomirli turini hosil bo’lishida ishtirok etadi. U mochevina to’plash va chiqarish hamda gaz almashinishini ta’minlaydi.
Xorion - xomilani eng ustki qavati hisoblanib, tuxum qo’yuvchilarda gaz almashish vazifasini o’tasa, sut emizuvchilarda nafas olish, oziqlanish, ayirish, moddalarni sintezlash va filtrlash vazifalarini o’taydi. Sut emiщzuvchilarda xorion so’rg`ichlari bachadon shillik qavatiga kirib boribyo’ldoshni hosil qiladi.Homila bilan yo’ldosh o’zaro kindik kanali orqali bog`lanadi. Bunda ona qoni bilan homila qoni bir-biriga aralashmaydi. Yo’ldosh orkali homilaga oziq modda, kislorod yetkazib beriladi va moddalar almashashinishi tufayli hosil bo’lgan keraksiz moddalar chiqarib yuboriladi. Xorion epiteliy hujayralari va kon tomir devoridagi hujayralar maxsus hujayraviy to`siqni hosil qilib, buni evaziga mikroorganizmlar va ko’pgina moddalar ona qonidan xomilaga o’tkazilmaydi. To`siq faoliyatini buzilishi homila taraqiyotini buzib turli patologik xolatlarga olibkeladi. Yo’ldosh ayrim moddalar uchun, ya’ni : norkotik moddalar, zaharli moddalar, begona oqsil va ayrim preparatlar va antitela uchun to`siq bo’la olmaydi. Shu sababli yo’ldosh to’sig`ini o’rganish medisinada juda katta axamiyatga ega.