2-Amaliy mashg‘ulot Mavzu: 1: 100000 masshtabli karta varag‘i nomenklaturasini nuqta geografik koordinatalari bo‘yicha aniqlash. Amaliy ishning maqsadi

Karta masshtabi	Kenglik	Uzunlik
Nomenklatura
1:1 000 000	4^0	6^o	L-42
1:500 000	2^o	3^o	L-42-B
1:300 000	1^o20'	2^o	L-42-VIII
1:200 000	40'	1^o	XXXIII- L-42
1:100 000	20'	30'	L-42-137

2.1-rasm. 1:1000000 masshtabdagi xarita varaqlarining yig‘ma jadvali

2.2-jadvalda kolonnalar nomeri hamda ularning g‘arbiy va sharkiy (chetki) meridianlarining uzoqligi berilgan.

Kolonnalar nomeri hamda ularning g‘arbiy va sharkiy (chetki) meridianlarining uzoqligi

2.2-jadval.

Ustunlar tartib raqami, m	Meridian chiziqlarining uzoqligi, 𝛌		Ustunlar tartib raqami, m	Meridian chiziqlarining uzoqligi, 𝛌
	G‘arbiy	sharqiy		g‘arbiy	sharqiy
1	180	186	31	0	6
2	186	192	32	6	12
3	192	198	33	12	18
4	198	204	34	18	24
5	204	210	35	24	30
6	210	216	36	30	36
7	216	222	37	36	42
8	222	228	38	42	48
9	228	234	39	48	54
10	234	240	40	54	60
11	240	246	41	60	66
12	246	252	42	66	72
13	252	258	43	72	78
14	258	264	44	78	84
15	264	270	45	84	90
16	270	276	46	90	96
17	276	282	47	96	102
18	282	288	48	102	108
19	288	294	49	108	114
20	294	300	50	114	120
21	300	306	51	120	126
22	306	312	52	126	132
23	312	318	53	132	138
24	318	324	54	138	144
25	324	330	55	144	150
26	330	336	56	150	156
27	336	342	57	156	162
28	342	348	58	162	168
29	348	354	59	168	174
30	354	360	60	174	180

2.3-jadvalda esa qatorlar nomeri, belgilanishi va shimoliy, janubiy ramkalarining kengligi berilgan. Qator va kolonnalarga bo‘lish, nomerlash, belgilash 2.2-rasmda to‘la ko‘rsatilgan.

Qatorning qaysi yarim sharda ekanligini bilish uchun uni belgilovchi harf oldiga shimoliy yarim sharda N, janubiy yarim sharda vsa S harfi yoziladi

Nuktaning geografik koordinatalari φ (B-kenglik) va 𝜆 (L-uzoqlik) ma’lum bo‘lsa, 1:1 000 000 masshtabli kartaning shu nuqta joylashgan varagining nomenklaturasini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin (kolonna nomeri t va qator nomeri n ga deb olingan):

Qatorlar nomeri, belgilanishi va shimoliy, janubiy

ramkalarining kengligi

2.3-jadval

Qatorlar			Qatorlar
raqami n	Kengligi φ	belgilanishi	raqami n	Kengligi φ	belgilanishi
1	0	A	12	44	L
	4			48
2	4	B	13	48	M
	8			52
3	8	C	14	52	N
	12			56
4	12	D	15	56	O
	16			60
5	16	E	16	60	P
	20			64
6	20	F	17	64	Q
	24			68
7	24	G	18	68	R
	28			72
8	28	H	19	72	S
	32			76
9	32	I	20	76	T
	36			80
10	36	J	21	80	U
	40			84
11	40	K	22	84	V
	44			88

(1)

bo‘ladi. Agar bo‘lsa,

(2)
bo‘ladi. Bu formuladan foydalaiib, n, m qiymatlarini hisoblashda va larining faqat gradus qiymatlari tegishlicha 6⁰ va 4⁰ ga bo‘linib, butun bo‘linmalar olinadi va ular qiymatiga tegishlicha 31 va 1 qo‘shiladi. Masalan, shimoliy yarim sharda biror nuq-taning geografik koordinatalari

B = 44⁰16^I28^II; L = 68⁰10^I36^II.

deylik, shunda kolonna nomeri

,

qator nomeri esa

bo‘ladi.

2.3-jadvalga binoan, 12-harf L, shunga ko‘ra, 1:1 000000 masshtabdagi karta varag‘ining nomenklaturasi N, L-42 ko‘rinishda yoziladi. Lekin Toshkent shaxri faqat shimoliy yarim sharda joylashgani uchun karta varag‘ining nomenklaturasini N harfini tanlab, L-42 ko‘rinishidagina yozish qabul qiliigan (2.2-rasm).

1:500000, 1:100000 masshtablardagi kartalar varaqlarining nomenklaturasini belgilash uchun 1:1000000 masshtabdagi karta. varag‘i asos qilib olinadi.

1:1000000 masshtabdagi kartaning bir varag‘ini 4 ta teng bo‘lakka bo‘lib, 1:500 000 masshtabdagi kartaning 4 varag‘i hosil qilinadi; ularning nomlari rus alfavitining bosh harflari A, Б, В, Г bilan belgilanadi va bu millionli varaq nomenklaturasi davomiga L-42-В tarzida yoziladi (2.3-rasm,a).

1:1000000

2.2-rasm. 1:1000000 masshtabli xarita varag‘i.

2.3-rasm. 1:100000 (a) va 1:500000 (b) masshtabli xarita varag‘i.

2.4-rasm. 1:100000 (a) va 1:300000 (b) masshtabli xarita varag‘i.

2.5-rasm. 1:100000 (a) va 1:200000 (b) masshtabli xarita varag‘i.

2.6-rasm. 1:1000000 (a) va 1:100000 (b) masshtabli xarita varag‘i.

1:1000000 masshtabdagi kartaning bir varag‘ini 9 (3X3) ga bo‘lib, 1:300000 masshtabdagi karta, varaqlari hosil qilinadi: L-42-VIII (2.4-rasm, b).

1:1000000 masshtabdagi kartaning bir varag‘ini 36 (6X6) ga bo‘lib, 1:200000 masshtabdagi karta, varaqlari hosil qilinadi: bular I dan XXXVI gacha rim raqami bilan belgilanadi va millionli varaq nomenklaturasi davomiga XXXIII-L-42 tarzida yoziladi (2.5-rasm, b).

1:1 000 000 masshtabdagi kartaning bir varag‘ini 144(12X12) bo‘lakka bo‘lib, 1:100 000 masshtabdagi karta varaqlari hosil qilinadi; bular 1 dan 144 gacha arab raqami bilan belgilanadi hamda varaq nomeri millionli varaq nomenklaturasi davomiga L-42-137 tarzida yoziladi (2.6-rasm, b).

Amaliy ishni bajarish tartibi:

1. Variant uchun quyidagi formulalardan foydalanib, har bir talaba shartli ravishda kenglik va uzoqlikni aniqlasin.

,

bu erda n - talabaning jurnaldagi tartib raqami;

m - talabaning familiyadagi harflar soni;

i - talabaning ismidaga harflar soni.

2. Ushbu formulalar yordamida aniqlangan kenglik va uzoqlikdan foydalanib, 1:100000 masshtabli karta varag‘ining nomenklaturasini aniqlanadi va shu asosda talabalar ushbu amaliy ishni rasmiylashtirib hisobotini topshiradilar.

1-topshiriq: Variant uchun quyidagi formulalardan foydalanib, har bir talaba shartli ravishda kenglik va uzoqlikni aniqlansin.

,

bu erda n - talabaning jurnaldagi tartib raqami;

m - talabaning familyadagi harflar soni;

i - talabaning ismidaga harflar soni.
Ushbu formulalar yordamida aniqlangan kenglik va uzoqlikdan foydalanib, 1:100000 masshtabli karta varag‘ining nomenklaturasini aniqlash.

Kenglik ___ ___ ___ ,

Uzoqlik __ ___ ___

YECHISH: 1:1 000 000 masshtabli varaq nomenklaturasini aniqlaymiz.

A nuqta ____ ustunda (___ - ___) va ____ qatorda (___ - ___), shuningdek varaq nomenklaturasi masshtabi 1:1 000 000 _________________

Xulosa: _______________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nazorat uchun savollar

1. Globus nima?

2. Geografik kenglik nima?

3. Geografik uzoqlik nima?

4. Nomenklatura nima?.

5. Meridian chiziqlar necha gradusdan o‘tgan?

6. Paralellar necha gradusdan o‘tgan?

7. Bosh meridian qaysi shahardan o‘tgan?

8. Meridianlar va paralellarning kesishishidan hosil bo‘lgan bitta trapetsiyaning masshtabi qancha?