Karta masshtabi
|
Kenglik
|
Uzunlik
|
Nomenklatura
|
1:1 000 000
|
40
|
6o
|
L-42
|
1:500 000
|
2o
|
3o
|
L-42-B
|
1:300 000
|
1o20'
|
2o
|
L-42-VIII
|
1:200 000
|
40'
|
1o
|
XXXIII- L-42
|
1:100 000
|
20'
|
30'
|
L-42-137
|
2.1-rasm. 1:1000000 masshtabdagi xarita varaqlarining yig‘ma jadvali
2.2-jadvalda kolonnalar nomeri hamda ularning g‘arbiy va sharkiy (chetki) meridianlarining uzoqligi berilgan.
Kolonnalar nomeri hamda ularning g‘arbiy va sharkiy (chetki) meridianlarining uzoqligi
2.2-jadval.
Ustunlar tartib raqami, m
|
Meridian
chiziqlarining uzoqligi, 𝛌
|
Ustunlar tartib raqami, m
|
Meridian chiziqlarining uzoqligi, 𝛌
|
G‘arbiy
|
sharqiy
|
g‘arbiy
|
sharqiy
|
1
|
180
|
186
|
31
|
0
|
6
|
2
|
186
|
192
|
32
|
6
|
12
|
3
|
192
|
198
|
33
|
12
|
18
|
4
|
198
|
204
|
34
|
18
|
24
|
5
|
204
|
210
|
35
|
24
|
30
|
6
|
210
|
216
|
36
|
30
|
36
|
7
|
216
|
222
|
37
|
36
|
42
|
8
|
222
|
228
|
38
|
42
|
48
|
9
|
228
|
234
|
39
|
48
|
54
|
10
|
234
|
240
|
40
|
54
|
60
|
11
|
240
|
246
|
41
|
60
|
66
|
12
|
246
|
252
|
42
|
66
|
72
|
13
|
252
|
258
|
43
|
72
|
78
|
14
|
258
|
264
|
44
|
78
|
84
|
15
|
264
|
270
|
45
|
84
|
90
|
16
|
270
|
276
|
46
|
90
|
96
|
17
|
276
|
282
|
47
|
96
|
102
|
18
|
282
|
288
|
48
|
102
|
108
|
19
|
288
|
294
|
49
|
108
|
114
|
20
|
294
|
300
|
50
|
114
|
120
|
21
|
300
|
306
|
51
|
120
|
126
|
22
|
306
|
312
|
52
|
126
|
132
|
23
|
312
|
318
|
53
|
132
|
138
|
24
|
318
|
324
|
54
|
138
|
144
|
25
|
324
|
330
|
55
|
144
|
150
|
26
|
330
|
336
|
56
|
150
|
156
|
27
|
336
|
342
|
57
|
156
|
162
|
28
|
342
|
348
|
58
|
162
|
168
|
29
|
348
|
354
|
59
|
168
|
174
|
30
|
354
|
360
|
60
|
174
|
180
|
2.3-jadvalda esa qatorlar nomeri, belgilanishi va shimoliy, janubiy ramkalarining kengligi berilgan. Qator va kolonnalarga bo‘lish, nomerlash, belgilash 2.2-rasmda to‘la ko‘rsatilgan.
Qatorning qaysi yarim sharda ekanligini bilish uchun uni belgilovchi harf oldiga shimoliy yarim sharda N, janubiy yarim sharda vsa S harfi yoziladi
Nuktaning geografik koordinatalari φ (B-kenglik) va 𝜆 (L-uzoqlik) ma’lum bo‘lsa, 1:1 000 000 masshtabli kartaning shu nuqta joylashgan varagining nomenklaturasini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin (kolonna nomeri t va qator nomeri n ga deb olingan):
Qatorlar nomeri, belgilanishi va shimoliy, janubiy
ramkalarining kengligi
2.3-jadval
Qatorlar
|
Qatorlar
|
raqami n
|
Kengligi φ
|
belgilanishi
|
raqami n
|
Kengligi φ
|
belgilanishi
|
1
|
0
|
A
|
12
|
44
|
L
|
4
|
48
|
2
|
4
|
B
|
13
|
48
|
M
|
8
|
52
|
3
|
8
|
C
|
14
|
52
|
N
|
12
|
56
|
4
|
12
|
D
|
15
|
56
|
O
|
16
|
60
|
5
|
16
|
E
|
16
|
60
|
P
|
20
|
64
|
6
|
20
|
F
|
17
|
64
|
Q
|
24
|
68
|
7
|
24
|
G
|
18
|
68
|
R
|
28
|
72
|
8
|
28
|
H
|
19
|
72
|
S
|
32
|
76
|
9
|
32
|
I
|
20
|
76
|
T
|
36
|
80
|
10
|
36
|
J
|
21
|
80
|
U
|
40
|
84
|
11
|
40
|
K
|
22
|
84
|
V
|
44
|
88
|
(1)
bo‘ladi. Agar bo‘lsa,
(2)
bo‘ladi. Bu formuladan foydalaiib, n, m qiymatlarini hisoblashda va larining faqat gradus qiymatlari tegishlicha 60 va 40 ga bo‘linib, butun bo‘linmalar olinadi va ular qiymatiga tegishlicha 31 va 1 qo‘shiladi. Masalan, shimoliy yarim sharda biror nuq-taning geografik koordinatalari
B = 44016I28II; L = 68010I36II.
deylik, shunda kolonna nomeri
,
qator nomeri esa
bo‘ladi.
2.3-jadvalga binoan, 12-harf L, shunga ko‘ra, 1:1 000000 masshtabdagi karta varag‘ining nomenklaturasi N, L-42 ko‘rinishda yoziladi. Lekin Toshkent shaxri faqat shimoliy yarim sharda joylashgani uchun karta varag‘ining nomenklaturasini N harfini tanlab, L-42 ko‘rinishidagina yozish qabul qiliigan (2.2-rasm).
1:500000, 1:100000 masshtablardagi kartalar varaqlarining nomenklaturasini belgilash uchun 1:1000000 masshtabdagi karta. varag‘i asos qilib olinadi.
1:1000000 masshtabdagi kartaning bir varag‘ini 4 ta teng bo‘lakka bo‘lib, 1:500 000 masshtabdagi kartaning 4 varag‘i hosil qilinadi; ularning nomlari rus alfavitining bosh harflari A, Б, В, Г bilan belgilanadi va bu millionli varaq nomenklaturasi davomiga L-42-В tarzida yoziladi (2.3-rasm,a).
1:1000000
2.2-rasm. 1:1000000 masshtabli xarita varag‘i.
2.3-rasm. 1:100000 (a) va 1:500000 (b) masshtabli xarita varag‘i.
2.4-rasm. 1:100000 (a) va 1:300000 (b) masshtabli xarita varag‘i.
2.5-rasm. 1:100000 (a) va 1:200000 (b) masshtabli xarita varag‘i.
2.6-rasm. 1:1000000 (a) va 1:100000 (b) masshtabli xarita varag‘i.
1:1000000 masshtabdagi kartaning bir varag‘ini 9 (3X3) ga bo‘lib, 1:300000 masshtabdagi karta, varaqlari hosil qilinadi: L-42-VIII (2.4-rasm, b).
1:1000000 masshtabdagi kartaning bir varag‘ini 36 (6X6) ga bo‘lib, 1:200000 masshtabdagi karta, varaqlari hosil qilinadi: bular I dan XXXVI gacha rim raqami bilan belgilanadi va millionli varaq nomenklaturasi davomiga XXXIII-L-42 tarzida yoziladi (2.5-rasm, b).
1:1 000 000 masshtabdagi kartaning bir varag‘ini 144(12X12) bo‘lakka bo‘lib, 1:100 000 masshtabdagi karta varaqlari hosil qilinadi; bular 1 dan 144 gacha arab raqami bilan belgilanadi hamda varaq nomeri millionli varaq nomenklaturasi davomiga L-42-137 tarzida yoziladi (2.6-rasm, b).
Amaliy ishni bajarish tartibi:
1. Variant uchun quyidagi formulalardan foydalanib, har bir talaba shartli ravishda kenglik va uzoqlikni aniqlasin.
,
bu erda n - talabaning jurnaldagi tartib raqami;
m - talabaning familiyadagi harflar soni;
i - talabaning ismidaga harflar soni.
2. Ushbu formulalar yordamida aniqlangan kenglik va uzoqlikdan foydalanib, 1:100000 masshtabli karta varag‘ining nomenklaturasini aniqlanadi va shu asosda talabalar ushbu amaliy ishni rasmiylashtirib hisobotini topshiradilar.
1-topshiriq: Variant uchun quyidagi formulalardan foydalanib, har bir talaba shartli ravishda kenglik va uzoqlikni aniqlansin.
,
bu erda n - talabaning jurnaldagi tartib raqami;
m - talabaning familyadagi harflar soni;
i - talabaning ismidaga harflar soni.
Ushbu formulalar yordamida aniqlangan kenglik va uzoqlikdan foydalanib, 1:100000 masshtabli karta varag‘ining nomenklaturasini aniqlash.
Kenglik ___ ___ ___ ,
Uzoqlik __ ___ ___
YECHISH: 1:1 000 000 masshtabli varaq nomenklaturasini aniqlaymiz.
A nuqta ____ ustunda (___ - ___) va ____ qatorda (___ - ___), shuningdek varaq nomenklaturasi masshtabi 1:1 000 000 _________________
Xulosa: _______________________________________________________
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Nazorat uchun savollar
1. Globus nima?
2. Geografik kenglik nima?
3. Geografik uzoqlik nima?
4. Nomenklatura nima?.
5. Meridian chiziqlar necha gradusdan o‘tgan?
6. Paralellar necha gradusdan o‘tgan?
7. Bosh meridian qaysi shahardan o‘tgan?
8. Meridianlar va paralellarning kesishishidan hosil bo‘lgan bitta trapetsiyaning masshtabi qancha?
Do'stlaringiz bilan baham: |