2-amaliy mashg’ulot. Kontsentratorlar, repiterlar, kommutatorlar, shlyuzlar va boshqa texnik vositalarini tuzilish va ishlash printsiplarini o’rganish

 
Kross – panel
Har qanday katta mahalliy tarmoqning albatta bo‘lishi zarur bo‘lgan 
uskunalaridan biri kross – panel bo‘lib, uni yig‘ish shkaflarida foydalaniladi. Kross 
– panellar ma’lum o‘lchamda bo‘lib, ularning o‘lchami yig‘ish shkaflarining 
o‘lchamidan kelib chiqadi. 
Montaj shkafiga o‘rnatilgan kross – panelining asosiy vazifasi bu kabelni 
rasmning kompakt maydoniga qulay ulanishini ta’minlash va u kontakt maydonidan 
keyinchalik tarmoqning aktiv qurilmalar portiga ulanishini ta’minlashdir. 

---

Kros – panelning tashqi ko‘rinishi port turiga va soniga bog‘liq bo‘lib, uning 
oldi tarafiga joylashadi. Odatda kross – panelda 16 dan kam port bo‘lmaydi, yig‘ish 
shkafidagi moslamaning standart o‘lchamiga bog‘liqdir. 
Kross – panellarning soni mahalliy tarmoqdagi komp’yuterlar va boshqa 
ulanishi lozim bo‘lgan qurilmalarni kross – paneldagi portlarga ulanish soni 
bo‘yicha tanlanadi. Kross – paneldagi portlarga ulanish soni bo‘yicha tanlanadi. 
Odatda standart kross – panelda 24 tadan to 48 tagacha port mavjud bo‘ladi, ular bir 
yoki bir necha qatorga joylashgan bo‘lishi mumkin (9 - rasm). 
9-rasm. Kross – paneli. 
Kabelni yig‘ish ishlarini osonlashtirish maqsadida va kerakli loyiha hujjatini 
yaratish uchun kross – paneldagi har bir port nomerlangan bo‘ladi. Undan tashqari 
port yonida ma’lum joy qoldirilgan bo‘lib, unga marker yordamida kerakli qisqa 
yozuvlarni yozish mumkin. 
Kross – panelning orqa panelida portlarni tarqatish tizimi joy-lashtirilgan, 
ya’ni portlarning kontakt maydonchalari. Ularga kabelning o‘tkazgichlari ulanadi. 
Har bir port mahkamlovchi vosita yoki skoba bilan ta’minlangan, u portga keluvchi 
kabelni mahkamlash uchun kerak. Undan tashqari hamma kabellarni mahkamlovchi 
moslama ham mavjuddir.
Hub
– bu bir kirish va bir qancha chiqishga ega bo‘lgan tarmoq qurilmasidir. 
Signal uzatish tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo‘ladi. Agar tarmoqni OSI modeli 
bo‘yicha yetti pog‘onaga bo‘ladigan bo‘lsak, xab birinchi pag‘onaga to‘g‘ri keladi. 
Hub’ni ishlash prinsipini ko‘rib chiqamiz. Hub 1 portga kelgan signalni 
nusxasini bir vaqtning o‘zida barcha portlarga junatadi. Shu vaqtda Hub’ga ulangan 
tarmoqning boshqa aktiv qurilmasidan ma’lumot junatiladi. Bunda shu portda 
signallarni yo‘qotilishi sodir bo‘ladi. Chunki Hub yarimdupleks rejimda ishlaydi. 
Bir portdan ham uzatib, ham qabul qilib olish imkoniyatiga ega emas. Hub asosan 
tarmoqning kichik segmentlarida qo‘llaniladi. Hub shu bilan birga xavfsizlik 
talablariga ham to‘liq javob bermaydi. U nusxalab yuborgan signal tarmoqdagi 
barcha kompyuter tarmoq adapteriga yetib kelishi mumkin. Bu esa ma’lumotga 
ruxsat etilmagan xolatda egalik qilishga olib keladi. Signalning nusxasini olib 
yuborish Hub ish faoliyatini sekinlashtiradi. Yuklanish ko‘payib ketadi. Natijada 
ma’lumotlar yo‘qolishiga olib keladi. Tarmoqda kompyuterlar soni oshib borgani 
sari Hub’ning FIK kamayib boradi. 
Switch
– bir qancha segmentni birlashtiruvchi tarmoq kommutatoridir. 
Kommutator OSI modelining 2 – pog‘onasiga mos keladi. Tarmoq administratori 
tili bilan Switch – bu kommutator, Bridge(most) deb ham ataladi. Signal uzatish 
tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo‘ladi. Shu bilan birga kommutatorlarni bir – biri bilan 
bog‘lash uchun alohida 2/10 Gbit/s tezlikdagi portlar xam mavjud bo‘lib, to‘liq 

---

dupleks rejimda ishlaydi. U ma’lumotni nusxasini barcha portlarga yubormaydi. 
Aksincha paketda qabul qiluvchining adresi bo‘yicha signalni jo‘natadi. 
Kommutator tarmoqdagi kompyuterlarning MAS adresini o‘zining xotirasidagi 
jadvalda bir qancha muddatga saqlab qoladi. Bu esa paketlarni uzatilish tezligi, 
ishonchliligi va xavfsizligini oshiradi. Kommutator bufer xotirasida qabul qilgan 
signalni saqlab turadi. Kommutatorlar boshqariluvchi va boshqarilmaydigan 
turlarga bo‘linadi. Boshqariluvchi kommutatorning har bir portini aloxida 
segmentga biriktirish mumkin. Kommutator 48 portga ega bo‘lsa, uning juft raqamli 
portlarini 192.168.x.x ga, toq raqamli portlarini 172.57.x.x ga biriktirish mumkin. 
Yoki bo‘lmasa 10 – portni 20 – portga translyasiya qilish mumkin. Umuman olganda 
kommutatorlarning imkoniyatlari doirasi keng. Ularni turli soxalarda, turli 
maqsadlarda qo‘llash mumkin. Kommutatorlar yordamida VLAN hosil qilish 
mumkin. VLAN yordamida katta tarmoqlarni boshqarish yanada osonlashadi.