2-amaliy mashg‘ulot. Bolalarda miqdor va son sanoq haqidagi bilimlarni
shakllantirish, sanashga o‘rgatish
Ishning maqsadi:
Maktabgacha yoshdagi bolalarda miqdor va son-sanoq haqidagi
bilimlarini rivojlantirish to‘g‘risidagi bilimlarni shakllantirish.
O‘quv yilining boshida o‘rta guruh tarbiyachisi bolalarning kichik guruhda olgan
bilimlarini yoz davomida ma’lum darajada unutib qo‘yganliklarini sezadi. O‘rta
guruhga yangi bolalar ham keladilar. 5-6 mashg‘ulotni o‘tilganlarni
takrorlashga bag‘ishlash va bolalarni yangi materialni idrok etishga tayyorlash zarurligi
ma’lum bo‘ladi. Asosan sanoqni o‘rgatish va sonlar bilan tanishtirish uchun zarur bo‘lgan
tasavvur, ko‘nikma va malakalar mustahkamlanadi.
O‘tilgan mavzuni takrorlash uchun kichik guruh dasturida tavsiya etilgan mashqlardan
bir oz murakkablashtirilgan holda foydalaniladi. Mashqlar dasturdagi topshiriqlarning 2-3
tasini bir yo‘la bajarish imkonini beradi.
Bolalarga to‘plam ichidan ayrim narsalarni ajratish va narsalarni to‘plamga birlashtirish
mashq qildiriladi, ular hamma narsalar uchun umumiy bo‘lgan belgilarni va narsalarning
faqat bir qismi uchungina xos bo‘lgan umumiy belgilarni ajrata olishga o‘rgatiladi. Agar
tarbiyachi bolalarning mazkur materialni yaxshi o‘zlashtirganliklarini sezsa, unda bir
mashg‘ulot bilan cheklanib qolishi mumkin. Aks holda, bunday mashqlar yana
mashg‘ulotning ikkinchi qismiga kiritiladi.
Bolalarda tevarak-atrofda turgan yakka (bitta) narsalarni va narsalar yig‘indisi (ko‘p)ni
mustaqil topa olish ko‘nikmasi mustahlanadi. Shu maqsadda o‘rta guruhda kichik
guruhdagiga qaraganda mashq birmuncha murakkab variantlaridan foydalaniladi. Bolalarga
matematik tushunchalarni shakllantirishda ko‘proq mustaqillik beriladi, nimani qaerdan
izlash kerakligi, “Qarang, qaysi narsalar ko‘p, qaysilari bittadan uchraydi”, umumiy
ko‘rsatlar bilan beriladi Bolalarni faqat bir turdagi narsalarni fikran bir guruhga birlash
tirishga, ularning barchasi uchun umumiy bo‘lgan xususiyat (buyumlarning nimaga
mo‘ljallanganligi va boshqalar) asosida “to‘plam hosil qilish”ga o‘rgatibgina qolmasdan,
balki guruhni tashkil etuvchi narsalarning faqat bir qismi uchungina umumiy bo‘lgan
belgilarni hisobga olishga, ya’ni qism to‘plamni ajratishga ham o‘rgatiladi. Masalan, pedagog
bolalar diqqatini deraza tokchasida turgan ko‘p o‘simliklar orasida baland va pastlari, katta
va kichik barglilari borligiga jalb etadi va hokazo.
Bu davrda asosiy e’tibor ikki to‘plamning miqdorini qiyoslashni mashq qildirishga
qaratiladi. Bolalar ikki guruhning qaysi birida narsalar ko‘p (kam)ligini yoki ularning
baravarligini aytishga o‘rgatiladi.
Tarbiyachi ularga guruhlarni amaliy ravishda taqqoslash, ustma-ust va yonma-yon
qo‘yish usullarini eslatadi.
Bolalarni narsalarning boshqa belgilari ichidan miqdori tomonini ajrata bilishga
o‘rgatish muhim ahamiyatga ega. Bunga mazkur holda guruhning unchalik ahamiyatli
bo‘lmagan belgilarini - guruhdagi narsalarning rangi, katta-kichikligi va joylashuvini
o‘zgartirish orqali erishiladi.
Miqdoriy tuzilishi turlicha bo‘lgan to‘plamlar bilan ishlash bolalarda narsalar sonini
aniq belgilash zaruratini hosil qiladi. Sanoqda o‘zlashtirish uchun sharoit paydo bo‘ladi.
Bu mashg‘ulotlarda ba’zi fazoviy tasavvurlar aniqlanadi, o‘ng chapni farqlash,
narsalarni chapdan o‘ngga qarab o‘ng qo‘l bilan ko‘rsatish, yuqorigi va pastki (doskalar),
chapdan o‘ngga iboralarini tushunish ko‘nikmasi mustahkamlanadi.
Bolalar shakllar — doira, kvadrat, uchburchakni sezish, harakat va ko‘rish yo‘li bilan
tekshirib ko‘rishni mashq qiladilar, ularni rang va hajmlaridagi farqlarga qaramasdan bilib
olishni o‘rganadilar.
Bolalarning o‘lcham munosabatlari: uzunroq—qisqaroq, kengroq—torroq, ko‘proq—
kamroq haqidagi tasavvurlari va tegishli munosabatlarni aniqlash uchun yonma-yon va
ustma-ust qo‘yish usullaridan foydalanish ko‘nikmalari mustahkamlanadi. Birinchi
mashg‘ulotlardayoq bolalarda bu ko‘nikmalarga qiziqish uyg‘otish va shug‘ullanish
malakasini
o‘stirishni
davom
ettirish
muhim
ahamiyatga
ega.
