2. Absolyut qora jism nurlanishi. Issiqlik nurlanish qonunlari

1. Оptika fanining rivojlanish tarixi va boshqa bo’limlar bilan bog’liqligi. Fanni o’rganishdagi muammolar, uslubiy ko’rsatmalar. Optika qonunlarini amaliyotga, fan va texnika sohalariga tadbiqi.

2. Absolyut qora jism nurlanishi. Issiqlik nurlanish qonunlari.
3. Difraksion panjara. Spektral qurilmalarning xarakteristikasi.
4. Interferensiya olish usullari: Yung usuli.
5.Optikaga oid umumiy ma’lumotlar. Birliklar sistemasi (SGS, SI va bosh.). Maksvell tenglamalarining integral va differensial formasi.
6. Kirxgoff qonuni. Stefan-Bolsman qonuni.
7. Dispersiya, ajrata olish qobiliyati.
8. Interferensiyaning amaliyotga tadbiqi. Fabri-P’yero interferometri.
9. Elektromagnit to’lqinlarning umumiy ko’rinishi. Yassi elektromagnit to’lqin tеnglamasi, elektromagnit to’lqin shkalasi.
10. Spektral qurilmalarning D dispersiyasi.
Rentgen nurlarining difraksiyasi. Vul’f-Bregg sharti.
11. Ikki nurli interferometrlar. Jamen va Maykelson interferometrlari.
12. Yorug’lik hodisalarining elektromagnit tabiati. Elektromagnit to’lqinning superpozitsiyasi (maksimum, minimum shartlari). Turg’un elektromagnit to’lqinlar.
13. Issiqlik nurlanish qonunlarining qo’llanilishi.
14. Elektromagnit to’lqinlarning tarqalishi, sinishi va qaytishi. Ikki muhit chegarasiga elektromagnit to’lqinning normal tushishi.
15. Optik pirometrlar, yorug’lik manbalari.
Tabiiy va qutblangan yorug’lik. Bir o’qli va ikki o’qli kristallar.
16. Yorug’lik difraksiyasi. Sferik elektromagnit to’lqin tenglamasi.
Yorug’likning to’la ichki qaytishi. Nur tola optikasi.
17. Fotolyuminessensiya, fosforessensiya va flyuoressensiya.
18. Yorug’likning ikkilanib sinishi. Polyarizatsion qurilmalar.
19. Gyuygens-Frenel prinsipi. Frenelning zonalar usuli. Zonaviy plastinkalar.
20. Yorug’lik bosimi. Lebedev tajribasi.
21. Tabiiy va qutblangan yorug’lik. Bir o’qli va ikki o’qli kristallar.
22. Qutblangan yorug’lik interferensiyasi.
23.Frenel tipidagi difraksiya. To’g’ri chiziqli tirqish va to’siqdagi interferensiya.
Yorug’likning yutilishi. Buger-Lambert-Ber qonuni.
24. Optik bir jinsli bo’lmagan muhitda yorug’likning sochilishi.
Elliptik qutblangan yorug’likni olish va uni tekshirish.
25. Fraungofer difraksiyasi.
Yorug’lik dispersiyasi. Normal va anomal dispersiya.
26. Issiqlik nurlanish qonunlarining qo’llanilishi.
27. Sun’iy optik anizotropiya.
28. Difraksion panjara. Spektral qurilmalarning xarakteristikasi.
29. Yorug’lik dispersiyasining elementar klassik nazariyasi.
30. Elektromagnit to’lqinlarning umumiy ko’rinishi. Yassi elektromagnit to’lqin tenglamasi, elektromagnit to’lqin shkalasi..
31. Kerr effekti. Qutblanish tekisligining aylanishi.
32. Dispersiya, ajrata olish qobiliyati.
Yorug’likning to’da va fazaviy tezliklari. Reley formulasi.
33. Doiraviy tirqishdan hosil bo’ladigan difraksiya.
34. Saxarimetr. Zeyeman effekti.
35. Rentgen nurlarining difraksiyasi.
Vavilov-Cherenkov effekti.
36. Fotoeffekt hodisasi. Stoletov tajribasi.
37. Jismlarning nur chiqarish va yutish qobiliyati.
38. Deformatsiya natijasida hosil bo’lgan anizotropiya.
39. Yorug’lik interferensiyasi. Kogerent to’lqinlar.
40. Tashqi fotoeffekt uchun Eynshteyn formulasi. Tashqi fotoeffekt hodisalarining amalda qo’llanilishi.
41. Linza. Linza turlari. Linza parametrlari.
42. Interferensiya olish usullari: Frenelning biko’zgusi.
43. Geometrik optikaning asosiy qonunlari.
44. Yorug’likning fazaviy va to’da tezliklari
45. Fotometrik kattaliklar (Yorug’lik oqimi, yorug’lik kuchi, ravshanlik, yoritilganlik qonunlari, ...)
46. O’tgan va qaytgan nurlardan hosil bo’lgan interferensiya (N’yuton xalqalari).
47. Elektromagnit to’lqinlar xossalari.
48. Interferometrlar: Jamen interferometri.
49. Elektromagnit to’lqinlar tenglamasi. Elektromagnit to’lqinlar shkalasi.
50. Rentgen nurlarining difraksiyasi.
51. Elektromagnit to’lqinlar superpozitsiyasi. Turg’un elektromagnit to’lqinlar.
52. Spektral qurilmalarning D dispersiyasi.
53. Umov-Poynting vektori.
54. Yorug’lik to’lqinlarning ko’ndalangligi. Tabiiy va qutblangan yorug’lik.
55. Linzalarda tasvir yasash.
56. Interferensiya olish usullari: Biye bilinzasi.
57. Yorug’likning to’la ichki qaytishi. Yorug’likning o’zarolik qonuni.
58. O’tgan va qaytgan nurlardan hosil bo’lgan interferensiya (Pona).
59. Nur tola optikasi.
60. Interferometrlar: Maykelson interferometri.
61. Yorug’lik tezligini aniqlash usullari: O.Ryomer usuli.
62. Doiraviy tirqishdan hosil bo’ladigan difraksiya.
63. Malyus qonuni. Fotometrlar.
64. Interferensiyaning amaliyotga tadbiqi. Fabri-P’yero interferometri.
65. Yorug’lik nurining uchburchakli prizmadan va shaffof plastinkadan o’tishi.
66. O’tgan va qaytgan nurlardan hosil bo’lgan interferensiya (N’yuton xalqalari).
67. Ko’zgusimon sirt. Yassi va sferik ko’zgular.
68. Yorug’lik bosimi. Maksvell nazariyasi. Lebedev tajribasi.
69. Jismlarning nur chiqarish va yutish qobiliyati.
70. Fotometrik kattaliklar (Yorug’lik oqimi, yorug’lik kuchi, ravshanlik, yoritilganlik qonunlari, ...)
71. Yupqa linza formulasi. Linzaning optik kuchi va kattalashtirishi.
72. Interferensiya olish usullari: Frenelning biprizmasi.
73. Yorug’lik tezligini aniqlash usullari: I.Fizo usuli.
74. Interferensiyaning amaliyotga tadbiqi.
75. Elektromagnit to’lqinlarning umumiy ko’rinishi. Yassi elektromagnit to’lqin tenglamasi, elektromagnit to’lqin shkalasi.
76. Fraungofer difraksiyasi.
77. Fotoeffekt qonuniyatlari. Tashqi fotoeffekt uchun Eynshteyn formulasi.
78. Vinning siljish qonuni. Plank formulasi.
79. Interferensiya olish usullari: Frenelning biko’zgusi.
80. Nurlanish turlari.
81. Yorug’lik hodisalarining elektromagnit tabiati. Elektromagnit to’lqinning superpozitsiyasi (maksimum, minimum shartlari). Turg’un elektromagnit to’lqinlar.
82. Jismlarning nur chiqarish va yutish qobiliyati.
83. Doiraviy to’siqdan hosil bo’ladigan difraksiya.
84. Island shpati. Oddiy va g’ayrioddiy nurlar.
85. Gyuygens-Frenel prinsipi. Frenelning zonalar usuli.
86. Deformatsiya natijasida hosil bo’lgan difraksiya.
87. Yorug’lik tezligini aniqlash usullari: A.Maykelson usuli.
88. Interferometrlar: Fabri-Pyero interferometri.
89. Geometrik optikaning asosiy qonunlari.
90. Yorug’likning fazaviy va to’da tezliklari.
91. Teng yonli prizmaning sindirish burchagi 10^o. Monoxromatik yorug’lik nuri prizma yon sirtiga 10^o burchak ostida tushadi. Agar prizma materialining sindirish ko’rsatkichi 1,6 bo’lsa, nurning dastlabki yo’nalishidan og’ish burchagi topilsin.
92. Bir shishaning sindirish ko’rsatkichi 1,5, ikkinchisiniki 1,7. Ikkala shishadan shakli bir xilda bo’lgan ikkita bir xil ikki yoqlama qavariq linza yasalgan. Bu linzalar fokus masofalarining nisbati topilsin.
93. O’lchami 10 x 30 sm² qog’oz varag’i 100 cd yorug’lik kuchiga ega bo’lgan lampa bilan yoritiladi, chunonchi unga lampadan butun yorug’likning 0,5 foizi tushadi. Shu qog’oz varag’ining yoritilganlagi topilsin.
94. 200 cd elektr lampochkasining yorug’ligi ish joyiga 45^o burchak bilan tushib, 141 lx yoritadi. 1) Lampochka ish joyidan qanday masofada turganligi va 2) lampochka ish joyidan qancha balandlikda osilib turganligi topilsin.
95. Yorug’lik nuri sindirish ko’rsatkichi n bo’lgan jismga i burchak bilan tushadi. Qaytgan nur singan nurga perpendikulyar bo’lishi uchun i va n o’zaro qanday bog’lanishi kerak?
96. Yig’uvchi linzaning bosh fokus masofasi F ga teng. Linzaning kattalashtirishi uchga teng bo’lishi uchun buyum undan qanday masofada qo’yilishi kerak?
97. Ob’yektivi va okulyarining fokus masofalari mos ravishda 4 mm va 5 sm, ob’yektivdan okulyargacha bo’lgan masofa 21,4 sm bo’lgan mikroskopning kattalashtirishini toping
98. Quyosh spektri fotosuratga olinganida uning chap va o’ng chetlaridan olingan spektrlaridagi (5890 Å) sariq spektral chiziq 0,08 Å ga siljiganligi topilgan. Quyosh diskining chiziqli aylanish tezligi topilsin.
99. Egrilik radiusi 60 mm bo’lgan ikki tomoni qavariq shisha linza (n_sh=1,5) suvga tushirildi (n_s=1,33). Bu holda linzaning bosh fokusini va optik kuchini toping?
100. Agar ikkinchi va yigirmanchi qorong’i Nyuton xalqalari orasidagi masofa 4,8 mm bo’lsa, uchinchi va o’n oltinchi qorong’i xalqalar orasidagi masofa nimaga teng?
101. Tirqishga to’lqin uzunligi λ monoxromatik yorug’likning parallel dastasi normal tushadi. Tirqish eni 6λ. Yorug’likning uchinchi difraksion minimumi qanday burchak ostida kuzatiladi?
102. Difraksion panjara birinchi tartibli kaliy spektri chiziqlarini (4044 Å va 4047 Å) ajrata oladigan bo’lsa, difraksion panjara doimiysi nimaga teng? Panjara eni 3 sm
104. Mikroskop ob’yektivining fokus masofasi 3 mm, tubusining uzunligi 15 sm bo’lib, mikroskopning kattalashtirishi 2500. Mikroskop okulyarining fokus masofasini toping?
105. Fokus masofasi 30 sm bo’lgan uchta yig’uvchi linzalar bir-birining bosh fokusida joylashgan. Birinchi linzadan 60 sm masofada joylashgan buyumning tasviri qanday va qayerda hosil bo’ladi?
106. Yorug’lik nuri yassi-parallel shisha plastinkaga 30^o burchak bilan tushib, undan dastlabki nurga parallel holda chiqadi. Shishaning sindirish ko’rsatkichi 1,5. Agar nurlar orasidagi masofa 1,94 sm bo’lsa, plastinkaning qalinligi qancha?
107. Yorug’lik nuri sindirish ko’rsatkichi n bo’lgan jismga i burchak bilan tushadi. Qaytgan nur singan nurga perpendikulyar bo’lishi uchun i va n o’zaro qanday bog’lanishi kerak?
108. Suv to’ldirilgan stakan ustiga qalin shisha plastinka qo’yilgan. Suv bilan shishaning bo’linish sirtidan to’la ichki qaytish ro’y berishi uchun yorug’lik nuri plastinkaga qanday burchak bilan tushishi kerak? Shishaning sindirish ko’rsatkichi 1,5.
109. 10 sm balandlikka qadar suv bilan to’ldirilgan idishning tubiga nuqtaviy yorug’lik manbai joylashtirilgan. Suv ustida noshaffof doiraviy plastinka markazi yorug’lik manbai ustida turadigan holda suzib yuribdi. Bironta ham nur suv sirtidan chiqmasligi uchun mazkur plastinka qanday eng kichik radiusga ega bo’lishi kerak?
110. Yung tajribasida yupqa shisha plastinka interferensiyalanayotgan nurlardan birining yo’liga joylashtirilgan, shu sababli markaziy yorug’ yo’l dastlabki beshinchi yorug’ yo’l egallagan vaziyatga siljigan. Nur plastinkaga tik tushadi. Plastinkaning sindirish ko’rsatkichi 1,5. To’lqin uzunligi 600 nm. Plastinkaning qalinligi qancha?
111. Nyuton xalqalarini hosil qiladigan qurilma monoxromatik yorug’lik bilan yoritilmoqda. Kuzatish qaytgan yorug’likda olib borilmoqda. Ikki qo’shni qora xalqalarning radiuslari mos holda 4 mm va 4,38 mm. Linzaning egrilik radiusi 6,4 m. Xalqalarning tartib nomerlari va tushayotgan yorug’likning to’lqin uzunligi topilsin.
112. Beshinchi va yigirma beshinchi yorug’ Nyuton xalqalari orasidagi masofa 9 mm ga teng. Linzaning egrilik radiusi 15 m. Qurilmaga tik tushayotgan monoxromatik yorug’likning to’lqin uzunligi topilsin. Kuzatish qaytgan yorug’likda olib boriladi.
113. Agar ikkinchi va yigirmanchi qorong’i Nyuton xalqalari orasidagi masofa 4,8 mm bo’lsa, uchinchi va o’n oltinchi qorong’i xalqalar orasidagi masofa qanchaga teng. Kuzatish qaytgan yorug’likda olib boriladi.
114. Nyuton xalqalarini hosil qiladigan qurilma simob yoyining tik tushayotgan yorug’ligi bilan yoritiladi. Kuzatish o’tuvchi yorug’likda olib boriladi. λ₁ = 5791 Å ga muvofiq keluvchi qaysi navbatdagi yorug’ xalqa λ₂ = 5779 Å chizig’iga muvofiq keluvchi keyingi yorug’ xalqa bilan mos keladi?
115. Nyuton xalqalarini hosil qiladigan qurilma qaytgan yorug’likda tik tushuvchi monoxromatik yorug’lik bilan yoritiladi. Linza bilan shisha plastinka orasiga suyuqlik to’ldirilgandan so’ng qora xalqalarning radiuslari 1,25 marta qisqargan. Suyuqlikning sindirish ko’rsatkichi topilsin.
116. Maykelson interferometri bilan qilingan tajribada interferensiya manzarasini 500 yo’lga siljitish uchun ko’zguni 0,161 mm masofaga siljitish kerak bo’ldi. Tushayotgan yorug’likning to’lqin uzunligini toping.
117. Kaliy to’lqin uzunligi 3300 Å bo’lgan yorug’lik bilan yoritilganda chiqadigan fotoelektronlar uchun to’xtatuvchi potensiallar farqini toping (A_ch = 2 eV).
118. Platina (A_ch = 5,3 eV) sirtidan fotoeffektda to’xtatuvchi potensiallar farqi 0,8 V ga teng. 1) Qo’llanilgan nurlanish to’lqin uzunligi, 2) fotoeffekt ro’y bergan maksimal to’lqin uzunlik topilsin.
119. 4,9 eV energiyali yorug’lik kvantlari 4,5 eV ish bajargan holda metalldan fotoelektronlarni uzib chiqaradi. Har bir elektron uchib chiqayotganda metall sirtiga berilgan maksimal impulsni toping.
120. Agar biror metall sirtidan 2,2·10¹⁵ Hz chastotali yorug’lik bilan ajralib chiqadigan fotoelektronlar 6,6 V teskari potensial bilan, 4,6·10¹⁵ Hz chastotali yorug’lik bilan ajralib chiqadigan fotoelektronlar 16,5 V teskari potensial bilan butunlay to’xtatilsa, Plank doimiysi aniqlnsin.
121. 100 W li elektr lampochka devoriga beradigan yorug’lik bosimi topilsin. Lampochka kolbasi radiusi 5 sm sferik idishdan iborat. Lampochka devori o’ziga tushgan yorug’likning 10 % ini qaytaradi. Iste’mol qilingan barcha quvvat nurlanishga sarflanadi deb hisoblansin.
122. Teng yonli prizmaning sindirish burchagi 10^o. Monoxromatik yorug’lik nuri prizma yon sirtiga 10^o burchak ostida tushadi. Agar prizma materialining sindirish ko’rsatkichi 1,6 bo’lsa, nurning dastlabki yo’nalishidan og’ish burchagi topilsin.
123. Bir shishaning sindirish ko’rsatkichi 1,5, ikkinchisiniki 1,7. Ikkala shishadan shakli bir xilda bo’lgan ikkita bir xil ikki yoqlama qavariq linza yasalgan. Bu linzalar fokus masofalarining nisbati topilsin.
124. Yorug’lik nuri yassi-parallel shisha plastinkaga 30^o burchak bilan tushib, undan dastlabki nurga parallel holda chiqadi. Shishaning sindirish ko’rsatkichi 1,5. Agar nurlar orasidagi masofa 1,94 sm bo’lsa, plastinkaning qalinligi qancha?
125. 10 sm balandlikka qadar suv bilan to’ldirilgan idishning tubiga nuqtaviy yorug’lik manbai joylashtirilgan. Suv ustida noshaffof doiraviy plastinka markazi yorug’lik manbai ustida turadigan holda suzib yuribdi. Bironta ham nur suv sirtidan chiqmasligi uchun mazkur plastinka qanday eng kichik radiusga ega bo’lishi kerak?
126. Quyosh spektri fotosuratga olinganida uning chap va o’ng chetlaridan olingan spektrlaridagi (5890 Å) sariq spektral chiziq 0,08 Å ga siljiganligi topilgan. Quyosh diskining chiziqli aylanish tezligi topilsin.
127. Agar ikkinchi va yigirmanchi qorong’i Nyuton xalqalari orasidagi masofa 4,8 mm bo’lsa, uchinchi va o’n oltinchi qorong’i xalqalar orasidagi masofa nimaga teng?
128. Maykelson interferometri bilan qilingan tajribada interferensiya manzarasini 500 yo’lga siljitish uchun ko’zguni 0,161 mm masofaga siljitish kerak bo’ldi. Tushayotgan yorug’likning to’lqin uzunligini toping.
129. Fokus masofasi 30 sm bo’lgan uchta yig’uvchi linzalar bir-birining bosh fokusida joylashgan. Birinchi linzadan 60 sm masofada joylashgan buyumning tasviri qanday va qayerda hosil bo’ladi?
130. Yung tajribasida yupqa shisha plastinka interferensiyalanayotgan nurlardan birining yo’liga joylashtirilgan, shu sababli markaziy yorug’ yo’l dastlabki beshinchi yorug’ yo’l egallagan vaziyatga siljigan. Nur plastinkaga tik tushadi. Plastinkaning sindirish ko’rsatkichi 1,5. To’lqin uzunligi 600 nm. Plastinkaning qalinligi qancha?
131. Nyuton xalqalarini hosil qiladigan qurilma monoxromatik yorug’lik bilan yoritilmoqda. Kuzatish qaytgan yorug’likda olib borilmoqda. Ikki qo’shni qora xalqalarning radiuslari mos holda 4 mm va 4,38 mm. Linzaning egrilik radiusi 6,4 m. Xalqalarning tartib nomerlari va tushayotgan yorug’likning to’lqin uzunligi topilsin.
132. Beshinchi va yigirma beshinchi yorug’ Nyuton xalqalari orasidagi masofa 9 mm ga teng. Linzaning egrilik radiusi 15 m. Qurilmaga tik tushayotgan monoxromatik yorug’likning to’lqin uzunligi topilsin. Kuzatish qaytgan yorug’likda olib boriladi.
133. Agar ikkinchi va yigirmanchi qorong’i Nyuton xalqalari orasidagi masofa 4,8 mm bo’lsa, uchinchi va o’n oltinchi qorong’i xalqalar orasidagi masofa qanchaga teng. Kuzatish qaytgan yorug’likda olib boriladi.
134. Nyuton xalqalarini hosil qiladigan qurilma simob yoyining tik tushayotgan yorug’ligi bilan yoritiladi. Kuzatish o’tuvchi yorug’likda olib boriladi. λ₁ = 5791 Å ga muvofiq keluvchi qaysi navbatdagi yorug’ xalqa λ₂ = 5779 Å chizig’iga muvofiq keluvchi keyingi yorug’ xalqa bilan mos keladi?
135. Nyuton xalqalarini hosil qiladigan qurilma qaytgan yorug’likda tik tushuvchi monoxromatik yorug’lik bilan yoritiladi. Linza bilan shisha plastinka orasiga suyuqlik to’ldirilgandan so’ng qora xalqalarning radiuslari 1,25 marta qisqargan. Suyuqlikning sindirish ko’rsatkichi topilsin.
136. Maykelson interferometri bilan qilingan tajribada interferensiya manzarasini 500 yo’lga siljitish uchun ko’zguni 0,161 mm masofaga siljitish kerak bo’ldi. Tushayotgan yorug’likning to’lqin uzunligini toping.
137. Kaliy to’lqin uzunligi 3300 Å bo’lgan yorug’lik bilan yoritilganda chiqadigan fotoelektronlar uchun to’xtatuvchi potensiallar farqini toping (A_ch = 2 eV).
138. Platina (A_ch = 5,3 eV) sirtidan fotoeffektda to’xtatuvchi potensiallar farqi 0,8 V ga teng. 1) Qo’llanilgan nurlanish to’lqin uzunligi, 2) fotoeffekt ro’y bergan maksimal to’lqin uzunlik topilsin.
139. Fokus masofasi 16 sm bo’lgan linza buyumning oralari 60 sm bo’lgan ikki vaziyatida aniq tasvir beradi. Buyumdan ekrangacha bo’lgan masofa topilsin.
140. Ikki yoqlama qavariq linzaning fokal tekisligida yassi ko’zgu joylashtirilgan. Buyum linza oldida, fokus bilan ikkilangan fokus masofa orasida turadi. Buyum tasviri chizilsin.
141. Yuzi 2x2 m bo’lgan surat undan 4,5 m uzoqlikka qo’yilgan fotoapparat bilan fotosuratga olinmoqda. Tasvir 5x5 sm o’lchamda hosil bo’lgan, apparat ob’yektivining fokus masofasi qancha bo’lgan? Fotosuratdan ob’yektivgacha bo’lgan masofani ob’yektivning fokus masofasiga nisbatan katta deb hisoblansin.
142. Katta rasm dastlab butunligicha, so’ngra uning ayrim qismlari haqiqiy kattalikda fotosuratga olingan. Bu qismlarni fotosuratga olishda ekspozitsiya vaqtini necha barobar orttirish kerak?
143. 100 W li elektr lampochka devoriga beradigan yorug’lik bosimi topilsin. Lampochka kolbasi radiusi 5 sm sferik idishdan iborat. Lampochka devori o’ziga tushgan yorug’likning 10 % ini qaytaradi. Iste’mol qilingan barcha quvvat nurlanishga sarflanadi deb hisoblansin.