2- variant. 1-topshiriq. 10 ichida qo‘shish va ayirishni o‘rgatish metodikasi

IV Yangi mavzuni mustahkamlash

4. Rasm asosida masala tuzing va uni yeching:

6 + 3 = 9 10 – 7 = 3

5.

20+ 2= 22 35+ 3= 38 19+ 1=20 24 – 4=20

17 – 7 = 10 16 – 6= 10 10+ 6= 16 23+ 5=28

V. Dars jarayonida faol qatnashgan o’quvchilarni rajbatlantirish.

O’quvchilarning darsdagi ishtiroki va ijodkorligi, faolligi, topshiriqlarni bajarish darajasiga ko’ra o’qituvchi tomonidan rajbatlantirilib boriladi.

VI. Uyga vazifa: 104-sahifa 6– misol.

4-TOPSHIRIQ Boshlangʻich sinflarda algebra elementlarini o‘rgatish metodikasining umumiy masalalari

Boshlang`ich siniflar dasturida algebra materiali mustaqil bo`lim sifatida ajratilmagan. Boshlang`ich matematika kursida algebra elementlarini o`rganish arifmetikani o`rganish masalalari bilan uzviy bog`liqdir. Hozir amal qilinayotgan dasturga muofiq o`quvchilar matematik ifodalar, sonli tengliklar va tenglamalar haqida boshlang`ich ma`lumotlar olishlari lozim, harfiy simvolika (belgilash), o`zgaruvchi bilan tanishishlari, eng sodda tenglama va tengsizliklarni yechishni o`rganishlari kerak. a) Matematik ifodalar. a) Sonlar va ular ustidagi amallarni belgilaydigan matematik simvollarning ma’lum qoidalar bo`yich tuzilgan ketma-ketligi matematik ifoda deb ataladi.Ushbu ko`rinishdagi yozuvlar sonli ifodalardir. 14+2, 6-4, 5+4-3, (27-14)+3+5 va hokazo. Ushbu ko`rinishdagi yozuvlar o`zgaruvchili ifodalardir: a-b, 14+c; b (35-b):5. Matematika dasturida bolalarni matematik ifodalarni yozish va o`qishga o`rgatish, amallarning bajarilish tartib qoidalari bilan tanishtirish, hisoblashlarni bajarishda ulardan foydalanishga o`rgatish, ifodalarni aynan almashtirish bilan tanishtirish ko`zda tutilgan. O`quvchilarni sonli ifodalar bilan tanishtirishda uslubiyatda ma’lum bosqichlar ko`zga tashlanadi.

I bosqich. 1-sinfning boshidayoq qo`shish va ayirish amallari ma’nosini o`zlashtirish bosqichida bolalar bunday ifodani o`qiydilar: <> <> Bu sonlarning yozuvdagi <<+>> va <<->> belgilarining manosi ushbu alomat bo`yicha o`zlashtiriladi: Agar ko`payadigan (kamayadigan) bo`lsa, demak, qo`shamiz (ayiramiz), demak <<+>> (<<->>) belgisini qo`yish kerak. Ikkinchi sinifda birinchi darslardan boshlab ifodalarning nomlari kiritiladi: 3+2 Bu uch va ikki sonlarning yig`indisi. U beshga teng. 6-4. Bu olti va to’rt sonlarning ayirmasi u ikkiga teng. Matematik nutqni rivojlantirish uchun bunday topshiriq berish foydalidir: <> Navbatdagi darslarda og`zaki sanoq ishida matematik diktant berilib unda misollar turlicha ifodalanadi:

1. 5ga 4ni qo`shing.

2. 6 va 4 sonlarning yig`indisini toping

3. 9ni 3ta kamaytiring.

4. Birinchi qo`shiluvchi 2, ikkinchi qo`shiluvchi 7, natijani toping.

5. Kamayuvchi 7, ayriluvchi 3, natijani toping.

6. 6ni 2ta ortiring va h/k.

II bosqich. Ikkiknchi bosqichda matematik ifodalar bilan tanishish ko`pincha 1-bosqich amallari deb ataladigan 4+5-3, 3+3+3 Kabi ifodalarga va 2-bosqich amallari deb ataladigan 8:2*3, 5*4:10, 3*2*4 20:2:5. kabi ifodalarga xosdir. Bunday ifodalarni hisoblash usullari ochib berayotib, o`qituvchi matematiklar bunday ifodalarning qiymatlarini, ularda amallar qanday tartibda yozilgan bo`lsa shu tartibni bajarib hisoblashga kelishib olganliklarini aytadi va bunday ifodalarni o`qishni o`rgatadi: 4+5-3-<> 5*4:10-<>

III bosqich Bu bosqichdagi ifoda to`rt amalning hammasini o`z ichiga oladi: 5*3+10, 43-7*6, 4*8+15:5, 27:3-2*4, Bunday ifodalarda xam eng sodda ifodalarni birlashtiradigan amallar belgilari ikkiyoqlama ma’noga ega: Qanday amalni bajarish ekanligini bildiradi va ifodani belgilash uchun xizmat qiladi. Murakkab ifodalarni tuzish matematik diktant yordamida kiritilishi mumkin, masalan, <>

8*4+20, (Sakkiz va to`rt sonlarining ko`paytmasiga yigirma sononi qo`shdik) Buni qanday tartibda yozgan bo`lsak shu tartibda hisoblaymiz. Avval ko`paytirishni bajaramiz; 8*32, natijaga 20ni qo`shamiz: 32+20=52. <<+>> ishorasi nimani bildiradi. (20 soni bilan qanday amal bajarish kerakligini bildiradi)? Biz 20 sonini qo`shdik, shuning uchun u qo`shiluvchi bo`ladi. 20ni nimaga qo`shdik (8*4 ko`paytmaga), demak, 8*4 ko`paytma ham bizning ifodaga qo`shiluvchi bo`ladi. Uni bunday o`qish mumkin: birinchi qo`shiluvchisi 8 va 4 sonlarining ko`paytmasi, ikkinchi qo`shiluvchisi esa 20 bo`lgan yig`indi ko`pkarra mashqlar jarayonida o`qituvchining intonatsiyasini diqqat bilan tinglab va gapning tuzilishini tahlil etib, o`quvchilar murakkab ifodalarning yozilish usulini egallaydilar, ikkala komponenti (tashkil etuvchisi) ifodalar orqali berilgan ifodalar yoziladi va hisoblanadi (5*3+8:2, 26:2-3*4) IV bosqich. Bu bosqichga qavslarni o`z ichiga oladigan ifodalar xosdir. Qavslarni kiritishga doir dars shu qo`llanmaning <> bobida kiritilgan edi. Bu dars bo`lagining variantlaridan biri mana bunday: Katakli taxtachada kartochkalari qo`yilgan Topshiriq: kartochkalardan foydalanib ifodalar tuzing ularni aytib berig.

O`quvchilar tuzadilar: (2va7 sonlarining yig`indisi)

Ifodalarni aynan almashtirish. Ifodani aynan almashtirish bu berilgan ifodani qiymati shu ifodaning qiymatiga teng bo`lgan boshqa ifoda bilan almashtirishdir. 100 ichida arifmetik amallarning bajarilishi arifmetik amallarning xossalariga va bu xossalaridan kelib chiqadigan natijalarga asoslangan. Sonni yig`indiga qo`shish, sonni yig`indidan ayirish, yig`indini songa ko`paytirish sonni yig`indiga ko`paytirish va bo`lish xossalari bilan tanishish natijasida bolalar natijani turli usul bilan topish mumkinligiga ishonch hosil qiladilar.

Amallarning xossalari haqidagi bilimlarni o`quvchilar berilgan ifodalarni aynan teng ifodalarga almashtirishga tadbiq etadilar, bunday ko`rinishdagi topshiriqlar taklif etiladi.

1. Ifodalarning qiymatlarini uch xil usul bilan top: 30+(40-20), (20+34)-4.

2. Tenglikning chap tomonida yozilgan ifodalarini taqqoslang: ularning nimasi o`xshash, nimasi bilan farq qiladi? (10+6)+3=10+(6+3)=10+9=19.

3.Quyidagi ifodalarda yozuvni shunday davom ettirki,<> belgisi saqlanib qolsin: [80:[(4*10)]=80:10…, 50-(30+5)=50-30………..

4. Ifodalarni taqqoslang va >, <, = belgilarini qo’y: 7+7+7*7*9, 12+12 12*2 , 5*4+5 5*5, 8*5 – 8 8*4 Agar qavsli ifodalarda qavslar amallar tartibiga ta’sir etmasa, ularni qo’ymaslik mumkinligini aynan almashtirishlar asosida ko’rsatish mumkin. (40+20)+10=40+20+10, (10*60):4=10*6:4 C) Harfiy ifodalar bilan tanishtirish 2a+3, a+b, c-4 kabi yozuvlar o’zgaruvchili ifodalar yoki harfiy ifodalar deb ataladi, o’zgaruvchi bu belgi (simvol) bo’lib, uni sonlar bilan almashtirishga ruhsat etiladi.

Mavzuga doir dars ishlanmasi.