2- topshiriq. Quyida berilgan matnni joriy yozuvga tabdil qiling. زەرەڧشان

XX ASRNING 20-30-YILLARIDAGI YOZUV ISLOHOTI

Asrlar davomida qo‘llanib kelgan arab alifbosi xalq ommasining savod chiqarishi uchun birmuncha qiyinchilik tug‘dirardi. Shuning uchun ham o‘zbek ziyolilari oldida alifboni soddalashtirish yoki boshqa osonroq imloni qabul qilish masalasi ko‘ndalang turardi.

1921-yilda arab yozuvi isloh qilindi, ya’ni yozuv oldingisiga nibatan birmuncha soddalashtirildi. Osonroq savod chiqarish uchun muayyan darajada qulaylik yaratildi.

Isloh talabiga muvofiq, yozuvda barcha harflar ifodalandi, arab tiliga xos bo‘lgan tovushlarni ifodalovchi ayrim harflar ( ظ ط ص ض ذ ث) yozuvdan butunlay chiqarib tashlandi. Ular o‘rniga esa talaffuzi jihatidan o‘zbek tilidagi tovushlarga yaqin bo‘lgan harflar qo‘llaniladigan bo‘ldi. Eski yozuvdagi ص (sod), ض(se) harflari o‘rniga isloh qilingan alifboda (sin) harfi, ظ(zo), ض (zod), ذ(zol) harflari o‘rniga ز(ze), ط (to) harfi o‘rniga ت(te) ishlatila boshlandi. Masalan:

Isloh qilingan yozuvda	Eski yozuvda	Hozirgi ko‘rinishi
سابیت	ثابت	Sobit
سابیر	صابر	Sobir
زاکیر	ذاکر	Zokir
زەربه	ضربه	zarba
زالیم	ظالم	zolim
تاقەت	طاقت	toqat

Ma’lumki, eski yozuvda qisqa unlilar yozuvda ifodalanmas edi. Isloh qilingan arab alifbosida esa ular yozuvda to‘la aks etadigan bo‘ldi. Hatto ular uchun maxsus harfiy belgilar ham ishlab chiqildi.

Isloh qilingan yozuvda	Eski yozuvda	Hozirgi ko‘rinishi
ئه	ا	a
ئا	آ	o
ئۇ	او	u
ئو	او	o‘
ﺌﯿ	ای	i
ﺌﯦ	ای	e
ﻋﻪ	ﻋَ	‘a

Misollar:

Isloh qilingan yozuvda	Eski yozuvda	Hozirgi ko‘rinishi
ئه نده	اندا	anda
ئاباد	اباد	obod
ئۇچون	اوچون	uchun
ئوته ر	اوتار	o‘tar
ئیش	ایش	ish
ﺌﯦتیک	ایتیک	etik
ﻋﻪسر	عصر	asr

Eski yozuvda و (vov) harfi uch xil tovushni, ya’ni v, o‘ va u ni ifodalab kelar edi. Isloh qilingan yozuvda esa ular bir-biridan farqlanib turuvchi harfiy belgilar bilan yoziladigan bo‘ldi. Hatto v undoshi uchun maxsus belgi qabul qilindi. Masalan:

Isloh qilingan yozuvda	Eski yozuvda	Hozirgi ko‘rinishi
ئه ۋه ز	عوض	Avaz
ۋه ته ن	وطن	vatan

Eski yozuvdagi ی (yo) harfi isloh qilingan yozuvda uch xil ifodalanadi:

Isloh qilingan yozuvda	Eski yozuvda	Hozirgi ko‘rinishi
بیلیم	بیلیم	bilim
تيل	تیل	til
باﻱ	بای	boy
كيل	كيل	kel

Eski yozuvdagi نگ (ng) yoki ینگ (ing) tovushli birikmalari isloh qilingan alifboda ﻙ yoki ک harfiga muvofiq kelgan, masalan:

Isloh qilingan yozuvda	Eski yozuvda	Hozirgi ko‘rinishi
تاڭ	تانگ	tong
یؤریڭ	یورینگ	yuring
سوونڭ	سونينگ	suvning
ئۇينڭ	اوينينگ	uying