2- mavzu: Mustaqilikka erishish arafasida Oʻzbekistondagi ijtimoiy- siyosiy jarayonlar. Reja

---

2- mavzu: Mustaqilikka erishish arafasida Oʻzbekistondagi ijtimoiy-
siyosiy jarayonlar.
Reja: 
1.
XX asr 80-yillari oʻrtalarida rеspublika ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va 
ma'naviy hayotidagi inqirozli holat. 
2.
1989 
yil 
oʻrtalarida 
rеspublika ijtimoiy-siyosiy hayotidagi 
oʻzgarishlar.
3.
Milliy manfaatlar ustuvorligining osib borishi. 
4.
I.Karimov – Oʻzbekistonning Birinchi Prеzidеnti.
5.
Mustaqillik dеklaratsiyasi va uning tarixiy ahamiyati.
6.
1991 yil avgust voqеalari. 
XX asrning 70 - 80 yillarida SSSRda iqtisodiyotning rivojlanish sura‘ti 
tobora pasayib, sarf-harajatlari ortib bordi. Mavjud imkoniyatlarni hisobga 
olmasdan ishlab chiqilgan ijtimoiy, oziq - ovqat , agrar, energetika, ekologiya va 
boshqa 
sohalardagi 
dasturlar 
samara 
bermadi, 
iqtisodiy 
ziddiyatlarni 
chuqurlashtirib yubordi.
Sobiq Ittifoqda yuzaga kelgan turg`unlik xolati sabablariga quyidagilarni 
aytish mumkin. Xususan, XX asr ikkinchi yarmidan dunyoda ilmiy - texnikaviy 
yangiliklar sodir boʻldi. Bundan jahonning taraqqiy topgan davlatlari samarali 
foydalana boshladi. Mashina - fabrika ishlab chiqarishidan avtomatlashtirilgan 
kompleks ishlab chiqarishga oʻtib borildi. Ishlab chiqarishga hisob kitoblar, 
yechimlar, nazorat va boshqarish vazifalarini bajaradigan elektron - hisoblash 
apparatlari, axborot texnikasi, robotlar kirib keldi va keng qoʻllanila boshlandi.
Odamlar bajarib kelgan moddiy texnik, mexanik, og‘ir jismoniy ishlarni 
texnika vositalari bajaradigan boʻldi. Fan ishlab chiqarish kuchiga aylandi. 
Natijada ilg‘or mamlakatlarda ishlab chiqarishning samarasi oshib, intensiv 
taraqqiyot yoʻliga kirdi. Moddiy ishlab chiqarishda ishlovchilar soni qisqarib, 
xizmat koʻrsatish sohasida, tibbiyot, ta‘lim, ilmiy faoliyatda band boʻlganlar soni 
oshib bordi. Axborot texnikasi tibbiyot, fan, ta‘lim va boshqa xizmat koʻrsatish 
sohalarida keng qoʻllanila bordi. Inson texnik, mexanik va og‘ir jismoniy ishlarni 
bajarishdan ozod boʻlib, oʻzini mazmunli, ijodiy ishlarga bag‘ishladi. Pirovardida 
turmush saviyasi tobora yaxshilanib bordi.
Bu davrda sovet davlatida esa ilmiy - texnika inqilobidan foydalanish yetarli 
darajada yoʻlga qoʻyilmadi. Mamlakat katta tabiiy resurslarga ega boʻlsada, 
xoʻjaliklar ularning yetishmovchiligiga duch keldi. Koʻpgina mamlakatlar fan - 

---

texnika inqilobi tufayli xalq turmushida jiddiy ijobiy burilishga erishgan bir paytda 
SSSR bu jarayondan orqada qolib ketdi.
Ishlab chiqarish texnologiyasi eskirgan, mahsulotlarning sifati past, ular 
sotilmasdan omborlarda toʻplanib qolayotgan edi. Ma‘muriy -buyruqbozlik tizimi, 
iqtisodiyotga partiyaviy rahbarlik va uning mafkuralashtirilishi iqtisodiyotni isloh, 
qilish yoʻlidagi urinishlarni yoʻqqa chiqarar edi. Ijtimoiy extiyojlarga mablag 
ajratishda qoldiq printsipi va taqsimotda tekischilik hukmron edi. Bular aholining 
mehnatga qiziqishi va faolligini susaytirdi, boqimandalik, ichkilikbozlik, 
giyoxvandlik, chayqovchilik, porahoʻrlik kabi yaramas illatlarni keltirib chiqardi.
Buyruqbozlik boshqaruv usuli, mamlakatda keng tarqalgan qog‘ozbozlik, 
majlisbozlik illatlari iqtisodiyotning oʻz qonunlari va vositalari asosida 
rivojlanishiga toʻsqinlik qilmoqda edi. Odamlar mulkdan begonalashtirilgan, shu 
tufayli loqaydlik yuzaga keldi.
―Qayta qurish‖ - XX asrning 80 - yillari oʻrtalarida keng iste‘molga kirgan 
tushuncha. ―Qayta qurish‖ KPSS MK Bosh kotibi Mixail Sergeevich Gorbachev 
va KPSS Markaziy Komitetining 1985 yil 25 aprel plenumi bilan bevosita 
bog‘liqdir. Bu siyosat SSSRda totalitar tizimni isloh, yoʻli bilan oʻzgartirishga 
qaratilgan harakatni anglatgan. Qayta qurish siyosatining maqsadi va vazifasi 
mamlakatda toʻplanib qolgan ijtimoiy -siyosiy, iqtisodiy, madaniy va mafkuraviy 
sohalardagi muammolarni ―qayta qurish‖ yoʻli bilan hal etishdan iborat boʻlgan.
1987 - 1990 yillar esa qayta qurishning ikkinchi bosqichi boʻlib, endilikda 
jamiyatning barcha jabxalarini kompleks tarzda isloh, qilishni kun tartibiga qoʻydi. 
Jumldan, bu davrda sovet jamiyatini demokratlashtirish masalasi asosiy vazifa, deb 
ta‘kidlandi. Demokratlashtirish jarayoni jamiyatni ma‘lum darajada uyg‘otdi, 
ijtimoiy faollik ortdi. Saylovlarning muqobil nomzodlar ishtirokida, alternativ 
asosda olib borilishi ijobiy holat edi, bundan tashqari SSSRda saylov tizimini 
oʻzgartirish toʻg‘risidagi Qonun (1988 yil dekabri) ning qabul qilinishi ham 
jamiyat a‘zolari ijtimoiy faolligini oshirishda ma‘lum ahamiyat kasb etdi. Biroq 
ittifoqda tub demokratik oʻzgarishlarni amalga oshirish, boshlangan islohotlarni 
oxiriga yetkazish mumkin bulmadi. Bu ikki sabab bilan izohlanadi. Birinchidan, 
qayta qurishning aniq, izchil, ilmiy jihatdan puxta ishlab chiqilgan dasturi yoʻq edi. 
Ikkinchidan, partiya rahbarlari bundan manfaatdor emasdilar.
Xullas, M. S. Gorbachev boshchiligida KPSS rahbariyatining bir qismi 
tomonidan boshlangan qayta qurish siyosati mamlakat hayoti va umuman jahonda 
ma‘lum oʻzgarishlar sodir bulishiga olib keldi (oshqoralik, siyosiy plyuralizm, 
«sovuq urush»ning tugashi va x,k.). Qayta qurishni amalga oshirishdagi qarama - 
qarshilik va noizchilliklar natijasida 80 -yillarning oxiri - 90 - yillarning boshidan 
mamlakat hayotining barcha sohalarida buxronlar kuchayib ketdi. Qayta qurish 
sobiq SSSRda toʻplanib qolgan muammolarni toʻla xal etishga xizmat qilmadi. 

---

Mustaqillik, demokratiya va erkinlik g‘oyalariga toʻg‘ri kelmaganligi tufayli ham 
amaliy samara bermadi. Oxir oqibatda KPSS ning xalokati va SSSR ning tugashiga 
muayyan turtki boʻldi.
―Paxta ishi‖ va uning XX asrning 80 - 90 - yillarda sovet hokimiyati tutgan 
siyosat oqibatlari mavjud turg`unlik holatidan chiqish, shuningdek, sobiq 
ittifovdosh respublikalarning mustaqillik yoʻlidagi harakatlarini bartaraf etish, 
sobiq SSSRda yuzaga kelgan inqirozli harakatlar sabablarini ittifoqdosh 
respublikalardan qidirish, ularni ayblash uchun turli nayranglar, «siyosiy oʻyinlar» 
uylab chiqdilar.
1983 yilning oxirida Oʻzbekistonda juda og‘ir vaziyat vujudga kelgan edi. 
Respublikada jinoyatchilikka qarshi kurashish niqobi ostida SSSR Bosh prokurori 
xoʻzurida alohida muhim ishlar buyicha maxsus 12 kishilik tergovchilar guruxi 
tuzilib, OʻzSSRga yuboriladi. Ular OʻzSSRda paxta tayyorlash va uni qayta ishlash 
bilan bog‘liq jarayonlardagi «Qoʻshib yozish», «oʻg‘irlik», «koʻzboʻyamachilik», 
«porahoʻrlik»ni (aslida bunday moliyaviy jinoyatlar va qing‘irliklar butun SSSR 
hududidagi iqtisodiyotda chuqur ildiz otib kelgan edi) tergov qilish bilan 
shug‘ullandilar. Buning natijasida «paxta ishi» paydo boʻldi. Tergovlar jarayonida 
Moskvadan yuborilgan T.X Gdlyan va N.V. Ivanov guruxining faoliyati natijasida 
respublikadagi jamoa xoʻjaliklari raislari va sovxoz direktorlarining 60%, qishloq 
xoʻjaligi yetakchi mutaxassislarining 45%, paxtachilik brigada boshliqlarining 
35%, shuningdek, koʻplab rahbarlar, viloyatlar va tumanlar partiya komiteti 
kotiblari, respublika miqyosidagi partiya, sovet va xoʻjalik rahbarlari oʻz 
vazifalaridan olib tashlandi va ularga nisbatan jinoiy ish qoʻzg‘atildi.
OʻzSSRning ijtimoiy - siyosiy hayotida 1984 yil 23 iyunda boʻlgan 
Oʻzbekiston Kompartiyasi MK XVI - plenumi mash‘um rol uynagan. Moskva 
tashabbusi va koʻrsatmasi bilan tashkil qilingan bu plenumda qabul qilingan 
hujjatlar OʻzSSRda Oʻzbek xalqini asossiz badnom etish kompaniyasini boshlab 
berdi. Markazning tazyiqi ostida 1984 yildan Oʻzbekistondagi rahbarlik 
lavozimlariga sobiq ittifoqning har xil joylaridan «kadrlar desanti» kela boshladi. 
Birgina 1984 - 1987 yillarda Moskva, Leningrad va Rossiyaning boshqa 
shaharlaridan 400 dan ortiq kishi Oʻzbekistonning partiya, sovet, ma‘muriy - 
xoʻjalik organlariga ishga yuborilgan. Kadrlarni almashtirish siyosati ayanchli tus 
oldi.
Markaziy matbuotda e‘lon qilingan maqolalarda Oʻzbek xalqi badnom etilib, 
«paxta ishi»ga ataylab siyosiy tus berildi va u keyinroq atay «Oʻzbek ishi»ga 
aylantirilib, xalqimizning nafsoniyatini toptash yoʻliga utildi. 1983 - 1990 yillarda 
OʻzSSRda «paxta ishi» degan uydirma buyicha jami 40 ming kishi tergov qilindi, 
ularning aksariyati tergov izolyatorlarida prokuror sanktsiyasisiz utirdi, 5 ming 
kishi esa soxta ayblar bilan jinoiy javobgarlikka tortildi. 

---

Aytish kerakki, 2011 yil avgust oyida Oʻzbekiston televideniesi orqali 
namoyish‘ etilgan „Mustaqillik arafasida yoki shoʻrolarning soʻnggi talvasasi" 
filmidan oʻrin olgan tarixiy lavhalar, taniqli olimlar, ekspert va taxlilchilarning 
1989-1992 yillardagi suronli voqealar haqidagi fikrlari „Oʻzbekiston mustaqillikka 
erishish ostonasida" kitobida tilga olingan masalalarni tarixiy, ijtimoiy-siyosiy 
jihatdan toʻldirib, ularning ahamiyatini yanada oshiradi, kitobxon tasavvurini 
yanada kengaytirishga xizmat qiladi. Oʻz xalqining taqdiri va kelajagini, erkin va 
farovon hayotini oʻylagan inson, avvalo, uning tinch-osoyishta hayot kechirishi 
haqida bosh qotiradi. Umuman, jamiyatning tinchligi va barqarorligini ta‘minlash 
yoʻlida oʻzining butun kuch-qudrati va salohiyatini safarbar etish - buyuk 
yoʻlboshchilarga xos asosiy fazilatlardan biridir. Tarixga murojaat etadigan 
boʻlsak, Hindiston zaminida davlat barpo etgan ulug‘ ajdodimiz Zahiriddin 
Muhammad Boburning bu oʻlkadagi turli qabila va elatlar oʻrtasida tinchlik, oʻzaro 
hamjihatlikni asrash yoʻlida qanchalik tinimsiz kurash olib borganini eslash lozim. 
Aynan ana shunday izchil siyosat hind zaminida shakllangan oʻzaro doʻstlik, 
hamjihatlik, milliy birlik an‘analariga asos boʻlganligi shubhasiz. 
Prezidentimiz Islom Karimovning respublika rahbari sifatidagi faoliyatining 
dastlabki yillaridan boshlab yurtimizda tinchlik va barqarorlikni saqlash va 
millatlararo hamjihatlikni mustahkamlash masalalari eng muhim ustuvor 
yoʻnalishlarga aylangani va bu g‘oya mustaqillik g‘oyasining ajralmas tarkibiy 
qismi sifatida „Oʻzbekiston mustaqillikka erishish ostonasida" kitobidagi 
ma‘ruzalarda har tomonlama oʻz ifodasini topganini ta‘kidlash lozim. 
Ma‘lumki, XX asrning 80-yillari oxirlarida sobiq SSSRda iqtisodiy, 
ijtimoiy-siyosiy inqiroz jarayonlari kuchayib, betayinlik avj olib ketdi. Oʻz 
navbatida, necha yillar davomida hal etilmagan, xalqning sabr kosasini toʻldirgan 
muammolar oxir-oqibatda ijtimoiy larzalarga, milliy nizolarga olib keldi. 
Bunday salbiy holatlar, afsuski, Oʻzbekistonni ham chetlab oʻtmadi. 1989 
yilning may oyi oxirlari, iyunning boshlari butun Farg‘ona viloyati janjal va 
toʻpolonlar alangasi ichida qolib ketdi. Dastlab 23 may kuni boshlangan fojia ikki 
kundan keyin Toshloq tumaniga, undan soʻng esa Marg‘ilon va Qoʻqon 
shaharlariga oʻtdi. 
Aytish mumkinki, bunday fojialar, yurtimiz tarixida ilgari hech qachon yuz 
bermagan. Qadimdan oʻzining bag‘rikenglik, mexmondoʻstlik, mehr-shafqatlilik 
fazilatlari bilan shuxrat qozongan xalqimiz hech qachon birovga nisbatan adovatda 
boʻlmagan, qoʻl koʻtarmagan. Biroq, sobiq ittifoqdagi buzg‘unchi kuchlar ta‘sirida 
ana shunday favqulodda kutilmagan fojia sodir etildi va begunoh insonlar halok 
boʻldi. Mingga yaqin kishi jarohatlandi. Sakkiz yuzdan ortiq uyga oʻt qoʻyildi. 
Davlat va jamoat idoralarining binolarig‘a ziyon yetkazildi. Ommaviy chiqishlar 

---

va toʻpolonlarda oʻttiz mingga yaqin odam ishtirok etdi. Yetkazilgan ziyon bir 
necha million soʻmdan iborat boʻldi. 
Keyinchalik aniq tarixiy dalillar asosida ma‘lum boʻldiki, ana shu 
tartibsizliklarga, xalqimiz, yurtimiz manfaatlariga mutlaqo zid boʻlgan harakatlarga 
milliy kiyimlarni kiyib olgan, aslida boshqa millatlarga mansub boʻlgan, maxsus 
tayyorgarlik bilan koʻchaga chiqarilgan kishilar tashkilotchilik qilishgan, ular tinch 
aholini qoʻzg‘ab, janjal chiqarishga da‘vat etgan. Ular mesxeti turklari va boshqa 
millat vakillariga qarshi ig‘vo va boʻhton gaplarni tarqatib, soda olomonni 
g‘alayonga keltirishga uringan va ba‘zi holatlarda bunday yovuz niyatlarini amalga 
oshirishga erishgan ham. 
Sobiq SSSRning markaziy matbuoti va koʻpgina OAV bor haqiqatni aytib, 
jahon ahlini ogoh etish, bunday toʻpolonlarning oldini olish oʻrniga, bamisoli 
olovga yog‘ sepgandek, Farg‘ona voqealarini bir yoqlama yoritishga harakat qilar 
edi. Asosiy aybdorlar bir chetda qolib, ular jabr koʻrgan, qancha-qancha qurbonlar 
bergan jabrdiyda xalqimiz sha‘niga malomat yog‘dirishga urinardi. Xuddi „paxta ishi"da 
boʻlgani kabi, bu safar ham xalqimiz yoʻq joydan aybdor boʻlib qolayotgan edi. 
Sovet rahbarlari, jumladan, SSSR Ministrlar Soveti raisi N.Rikov voqea 
sodir boʻlgan joyda boʻlib, hech narsani hal qilmasdan, nomiga kelib-ketadi. Fojia 
ildizlarini aniqlash, ularni bartaraf etish choralarini qidirish, haqiqiy jinoyatchilarni 
topish hech kimning xayoliga ham kelmas edi. Oʻsha paytda SSSR davlatining oliy 
hokimiyat organida SSSR Oliy Sovetining Millatlar Kengashi raisi lavozimida 
ishlagan R.Nishonovning bu boradag‘i pozitsiyasi haqida avvalgi bobda fikr 
yuritilgan edi. Ana shunday mas‘uliyatsiz odamni shunday yuqori vazifaga 
qoʻygan SSSR Prezidenti M.Gorbachevning bu masaladagi yondashuvi ham 
unikidan farq qilmas edi. Ular uchun butun bir xalq, butun bir respublikaning 
taqdiri muhim emasdi. Ular ana shunday betayin pozitsiyasi bilan Oʻzbekistonda 
beqaror vaziyatni vujudga keltirish, oxir-oqibatda esa butun Oʻrta Osiyoda 
fuqarolar urushini, qonli fojialarni avj oldirishni koʻzlab yurgan, qizil imperiyani 
qanday qilib boʻlsada saqlab qolishga intilayotgan Markazdagi yovuz kuchlarg‘a 
yoʻl ochib beradi. 
Bularning barchasi respublikaning yangi rahbari Islom Karimov zimmasiga 
oʻsha paytda qanchalar og‘ir vazifalar tushganini koʻrsatadi. Atoqli adabiyotshunos 
olim Ozod Sharafiddinov oʻzining ―Prezident‖ nomli risolasida oʻsha paytda 
yurtimizda hukm surgan vaziyatni qaynab yotgan qozonga qiyoslagani bejiz emas 
edi. Bu qaynoq qozonning ichiga tushish u yoqda tursin, uning oldiga yaqinroq 
borishning oʻzi tasavvur etib boʻlmaydigan jasorat edi. 
Islom Karimov shunday taxlikali vaziyatda respublikadagi boshqa koʻplab 
muammolarni qoʻya turaylik, faqat Farg‘ona voqealari masalasida bir necha 
jabhada, ya‘ni ham siyosiy-nazariy, ham tashkiliy-amaliy, ham mafkuraviy sohada 

---

faoliyat olib borishiga toʻg‘ri keldi. Boshqacha aytganda, u avvalo oʻlkan siyosiy 
nazariy tafakkur asosida bu voqealar nima uchun sodir boʻlganiga, uning 
ildizlariga baho berish; ikkinchidan haqiqiy jinoyatchilar va ularning ortida turgan 
qabih kuchlarni aniqlash; Farg‘ona voqealari yaqqol namoyon etgan ijtimoiy-
sotsial muammolarni tashkiliy-amaliy jihatdan hal etib, odamlarning haqiqatga, 
ertangi kunga boʻlgan ishonchini tiklash; uchinchidan, SSSRning katta minbarlari 
orqali Farg‘ona voqealari haqidagi asl haqiqatni dunyoga yetkazish, xalqimizning 
sha‘ni va g‘ururini himoya qilishi zarur edi. Bunday vazifalarni ado etish, 
insonning jismoniy va intellektual imkoniyatlari nuqtai nazaridan qaraganda, 
ayniqsa, sobiq mustabid tuzum sharoitida, har tomondan bosim, tazyiq va ta‘qiblar 
kuchaygan paytda nihoyatda og‘ir ekanini tasavvur etish albatga qiyin emas. Lekin 
Islom Karimov oʻlkan jasorat bilan, haqiqiy holatga real koʻz bilan qarab, shiddatli 
kurash maydoniga mardona bel bog‘lab chiqadi. U Farg‘ona voqealariga keng 
nazar bilan qaraydi. Ya‘ni bu voqealar, ularning negizidagi sabablar faqat bitta 
viloyatga xos emas, budday fojialar Oʻzbekistonning xohlagan joyida yuz berishi 
mumkin, deb hisoblaydi. Chunki ularni yuzaga chiqargan sabablar, muammolar 
Oʻzbekistonning boshqa joylarida ham keskin boʻlib turganini aniq dalillar bilan 
isbotlab beradi. Shu maqsadda, kechagina respublikamiz rahbari etib saylangan 
Islom Karimov ishga kirishgan kunning ertasigayoq, ya‘ni 24 iyun kuni 
Oʻzbekiston SSR Ministrlar Sovetida katta majlis oʻtkazadi va unda nutq soʻzlaydi. 
Oʻzining keskin tanqidiy va amaliy ruhi bilan ajralib turadigan mazkur nutqda 
respublika rahbari Oʻzbekistonda vujudga kelgan oʻta murakkab ijtimoiy-iqtisodiy 
vaziyat va uning sabablarini chuqur tahlil qilib, achchiq va haqqoniy bir xulosaga 
keladi, Islom Karimov voqeaga baho berish, uning ildizlarini qidirish va bunday 
g‘ayriinsoniy xatti-harakatlarga chek qoʻyish uchun butun imkoniyatini ishga 
solgani Oʻzbekiston mustaqillikka erishish ostonasida" kitobining eng dramatik 
sahifalarini tashkil etadi. 
Oʻzbekiston rahbari yurtimizdagi vaziyatni barqarorlashtirish vazifasini 
KPSS Markaziy komiteti, xususan, Bosh kotib M.Gorbachev oldiga keskin qilib 
qoʻyadi. KPSS Markaziy komiteti plenumida soʻzga chiqar ekan, Islom Karimov 
Oʻzbekistondagi, jumladan, Farg‘ona viloyatidaga soʻnggi voqealar toʻg‘risida 
ayrim OAV e‘lon qilgan maqolalarni tushunish qiyinligi haqida gapiradi. Konkret 
sharoitimizni, koʻp asrlik tariximiz, madaniyatimiz, an‘analarimiz, urf-odatlarimiz 
va marosimlarimizni bilmagan, shuningdek, oʻsha voqealarning sababchisi 
boʻlmish murakkab muammolardan bexabar qiziqqon, ba‘zi hollarda esa 
kimlarningdir buyurtmasini bajargan mualliflar butun bir xalqning nomini badnom 
etib, uning yuziga loy chaplamoqda va oʻzini oliy hakam deb hisoblamoqda, deb 
OAVning soxta shov-shuvlari asossiz ekanini dadil ochib tashlaydi. 

---

1989 yilning 25 iyunida respublika rahbar etib saylanganining uchinchi kuni 
Islom Karimov janjal-toʻpolonlar alangasi ichida qolib ketgan Farg‘onaga yoʻl 
oladi. Lovullab yonayotgan uylar, tahlika va sarosimaga tushgan shahar va 
qishloqlar, qaxr-g‘azabga toʻlgan odamlarning ichiga bir oʻzi hech qanday 
qoʻriqchilarsiz kirib boradi. Ular bilan chin dildan, hech narsani yashirmasdan 
ochiq gaplashadi. Bu insonlarning shu vaqtga qadar hech kim eshitmagan ohu 
nolalarini tinglab, oʻzining yurakdan chiqqan samimiy va haqqoniy soʻzlari bilan 
bamisoli ularning qalbidagi jarohatlarga malham qoʻygandek boʻladi, koʻngillarda 
soʻngan umid uchqunlarini uyg‘otadi.Tartib-intizomni tiklash, qon toʻkilishining 
oldini olish boʻyicha butun mas‘uliyatni oʻz zimmasiga olib, aniq chora-tadbirlar 
koʻradi. Voqea sabablarini qidiradi. Masala mohiyatini ochiq-oydin koʻrsatadi. 
Jumladan, u ―ana shu fojianing aybdorlarini himoya qilishga urinishlar ham asossizdir. Kim 
boʻlishidan, qaysi millatga mansubligidan qat‘i nazar, vahshiylik va odam oʻldirishda, oʻt 
qoʻyish va toʻs-toʻpolon chiqarishda aybdor boʻlgan shaxslar jazoga tortilishi zarur va jazoga 
tortiladilar, toki oʻzbek xalqining pok nomiga dog‘ tushirilishiga yoʻl qoʻyilmasin‖,
 
deb 
takidlab oʻtgan‘. 
Respublika rahbarining bunday qatiyati asossiz ta‘na va boʻhtonlardan ezil-
gan, turli tahdidlar oqibatida tahlikaga tushgan xalqning ruhini koʻtarib yubordi. 
Islom Karimov qonli voqealar haqidagi haqqoniy fikrlari bilan xalqimiz sha‘niga 
otilgan malomat toshlari butunlay boʻhton ekanligini isbotlaydi. Ayni paytda 
vahshiylik qilgan, odam oʻldirgan, tartibsizliklarni keltirib chiqargan, uylarga oʻt 
qoʻygan, transport vositalarini yoqib yuborgan kimsalar oʻzbek millatiga mansub 
emasligini, ularning hammasi ataylab tashkil etilganini yuqori sovet minbaridan 
turib jasurlik bilan aytdi. 
Respublikada mavjud ijtimoiy vaziyatni nazarda tutgan Oʻzbekiston rahbari 
sodir boʻlgan voqealar yuzasidan oʻzining pozitsiyasini ochiq-oydin bayon etadi. 
Albatta, Islom Karimov respublika rahbari sifatida Farg‘ona voqealarining sabab 
va oqibatlari haqidagi ma‘lumotlar bilan oʻz kabinetida oʻtirib ham tanishishi, 
kerakli qarorlarni qabul qilishi mumkin edi. Ammo kabinetdan chiqmay ish 
yuritish prinsipi Islom Karimov uchun mutlaqo begona edi. U hayotning qaynoq 
nafasini bevosita his qilish, yaxshi-yomon kunlarda xalq bilan birga boʻlish, el-
yurtning dardu quvonchiga doimo sherik boʻlishni oʻzining hayotiy maslagi, oliy 
insoniy burchi deb bildi. 
Agar oʻsha yillar tarixiga e‘tibor beradigan boʻlsak, Farg‘ona voqealari 
haqida shov-shuv koʻtarganlar, shunday qonli fojia hisobidan obroʻ topish, 
oʻzining g‘arazli manfaatlariga erishishga, xalqimizni badnom qilishga uringan 
kimsalar koʻp boʻlgan. Islom Karimov bu borada kuyib-yonib, asl haqiqatni katta 
dard va jasorat bilan bayon qiladi, fojia oqibatlarini bartaraf etishning amaliy 
yechimlarini ishlab chiqadi va izchil amalga oshiradi. Jumladan, Yurtboshimiz 

---

Toshkentda va Moskvada boʻlib oʻtgan katta anjumanlarda, shuningdek, 
matbuotdagi chiqishlarida bu masalada qat‘iy pozitsiyada turib, quyidagi fikrlarni 
alohida ta‘kidlaydi: ―Oʻzbek xalqining vijdoni pok. Farg‘ona voqealari oʻzbek xalqining 
irodasi bilan sodir boʻlmadi. Bu voqealarga tuturuqsiz va g‘arazli maqsadlarni koʻzlab, kim 
qanday boʻyoq bermasin, tarix, albatta, oʻzining adolatli hukmini chiqaradi. Baynalmilalchilik, 
mehmondoʻstlik, yaxshilik, qalb saxovati hamisha oʻzbek xalqiga xos fazilat boʻlib keldi. 
Xalqimiz hech qachon boshqa xalqlarga nisbatan dushmanlik kayfiyatida boʻlmagan. Bu 
qadimiy va hozirgi tariximizdan olingan koʻpgina misollar bilan isbot qilingan‖.

Bunday 
haqqoniy va haroratli soʻzlar el-yurtimizning dardiga darmon boʻldi, uning tuhmat va 

malomatlardan egilgan ruhini koʻtardi. 
Ana shunday tarixiy misollar asosida aytish mumkinki, Islom Karimovning 
barcha muammolar haqida - ular qanchalik og‘ir va noxush boʻlmasin - ochiq 
gapirishi, hamisha haqiqatning koʻziga tik qarashi unga nisbatan xalqimizning 
e‘tirofi va ehtiromini uyg‘otdi. Oʻzidan ilgari respublika rahbari boʻlib ishlagan, 
siyosiy kaltabinligi va jur‘atsizligi bilan el-yurt oʻrtasida obroʻsini yoʻqotgan 
I.Usmonxoʻjaev va R. Nishonov kabi oʻtmishdoshlaridan farqli ravishda, Islom 
Karimov Oʻzbekiston yetakchisi sifatida uzoq vaqtlar davomida yechilmasdan, 
gazak oldirilgan kamchilik va nuqsonlar, oʻtkir ijtimoiy muammolarning ildizini 
ochib tashladi, mavjud ayanchli ahvolni tuzatish boʻyicha Markaz rahbariyati 
oldiga qat‘iy talablarni prinsipial tarzda qayta-qayta qoʻyishdan choʻchimadi. 
Ushbu kitobdan oʻrin olgan koʻplab chiqishlarda buni yaqqol koʻrish mumkin. 
Mavjud siyosiy beqarorlik, boshboshdoqlik va bedodlik sharoitida, naqadar 
og‘ir va qaltis boʻlmasin, oʻsha mash‘um kunlarda sobiq Markazdagi kuchlar va 
ularning oʻzimizdagi malaylari yurtimiz rahbariga har qadamda millatchilik 
yorlig‘ini yopishtirish, uning shaxsiga nisbatan tuhmat va malomatlar 
yog‘dirishg‘a qanchalik urinmasin, qanday keskin siyosiy va ma‘naviy-ruhiy 
bosim ta‘siri ostida ish olib borishga toʻg‘ri kelmasin, Islom Karimov el-yurtning 
tinchligini asrash, xalqimizni omon saqlashni oʻzi uchun eng buyuk maqsad deb 
bilganini kitobdan oʻrin olgan har bir hujjat isbotlab, tasdiqlab beradi. 
Farg‘ona fojialari tagida shovinizmga aloqador sabablar ham bor edi. Bu 
voqealar, aytish mumkinki, 1986 yili Qozog‘iston poytaxti Olmaotada amalga 
oshirilgan „Metel" operatsiyasining davomi edi. Albatta, senariylar shakli, 
tashkiliy uslubi jihatidan ular har xil boʻlishi mumkin. Biroq maqsad bitta edi. Shu 
tariqa mavjud siyosiy tizimni turli alg‘ov-dalg‘ovlar, toʻs-toʻpolonlar, milliy 
respublikalardagi ijtimoiy-siyosiy vaziyatni chigallashtirish orqali saqlab qolishga 
harakat qilindi. Ayniqsa, „Rashidovchilik", „Oʻzbeklar ishi", „Paxta ishi" kabi 
siyosiy kampaniyalar bilan gangitilgan respublikamizning oʻsha paytdagi 
rahbarlari iltimoslariga koʻra Rossiyadan yuzlab chalasavod rahbarlar „desanti" 
Oʻzbekistonga tashlandi. „Desantchi"lar siyosati fosh boʻla boshlagach, xalqimizni 

---

millatchilikda ayblash kerak boʻlib qoldi. Yarim yillik tayyorgarlikdan soʻng, 45 
yil davomida SSSR hukumatidan Mesxetiyaga qaytarishni talab qilaverib 
charchagan, may oyida nima qilib boʻlsa ham ketishni rejalashtirgan turklarning 
faollashuvidan, xuddi shu oyda ishsizlik jonlariga tegib, namoyishlarga 
hozirlanayotgan Farg‘ona yoshlarining soddaligidan foydalanildi. Natijada 
shoʻrpeshana turklar Rossiyaning kimsasiz boʻlib yotgan qishloqlariga koʻchirildi. 
Boshqacha qilib aytganda, ular yangi sharoitda yangicha surgunga giriftor etildi. 
Farg‘onaning maxalliy aholisi esa ijtimoiy-siyosiy talablari uchun Qoʻqonda 
oʻqqa tutildi. Bu ikki harakatda ham ruslarga qarshi kayfiyat bor, degan sun‘iy 
da‘volar oʻylab topildi. Bunday fitna Oʻshda 1989 yil 20 mayda boʻlib oʻtgan 
voqeadan keyin paydo boʻlgan edi. 
Prezidentimiz Islom Karimov oʻz kitobida Farg‘ona voqealarining tub sa-
bablarini quyidagi masalalar bilan bog‘liq holda talqin etadi: 
1.
Farg‘ona vodiysida yashayotgan aholining og‘ir ijtimoiy-iqgisodiy 
aqvoli. 
1.
Odamlarning ta‘minoti, daromadi, ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli haddan 
tashqari pastligi tufayli bunday holat Oʻzbekistonning boshqa joylarida ham 
sodir boʻlishi mumkinligi. 
2.
Ishsizlik, ishchi oʻrinlarining kamligi, ya‘ni ortiqcha ishchi kuchining 
koʻpayib borishi. 
3.
Yoshlar va ularni ishga joylashtirish masalasi jiddiy oʻylab 
koʻrilmagani kabi sabablar. 
1991 yilning 9 dekabrida Namangan shaxrida bir guruh qoʻporuvchi kuchlar 
viloyat ijroiya qoʻmitasi binosini egallab olib, Oʻzbekistonni islom davlatiga 
aylantirishni da‘vo qilib chiqishadi va respublika rahbari bilan uchrashuvni talab 
qilishadi. Islom Karimov prezidentlikka nomzod sifatida ertasi kuni tongda 
Namanganga yetib keladi va ongi aqidaparastlik g‘oyalari bilan zaharlangan, 
jazavaga tushib, qora kuchga aylangan johil olomon orasiga soqchi va hamroh-
larsiz, bir oʻzi hech ikkilanmasdan, shijoat va shiddat bilan kirib bordi. Bu oʻta 
keskin, dramatik holat videotasmaga tasodifan muxrlanib qolgan. Ana shu 
jasoratga toʻla, har qanday odamni ham hayajonga soladigan tarixiy lahzalar ‖Mus-
taqillik arafasida yoki shoʻrolarning soʻnggi talvasasi‖ filmida aks ettirilgan. 
Shiddat bilan kirib kelgan respublika rahbarini koʻrishgach, aqidaparastlar bir oz 
dovdirab qolishadi. Yurtboshimiz vazminlik bilan soʻz boshlaydi va ularning 
 
barcha da‘volarini aniq faktlar bilan rad etadi. 
Bu harakat a‘zolari 1991 yilning dekabrida Namanganda viloyat ijroiya 
qoʻmitasi binosini egallab olib, hukumat vakillariga quyidagi talablarni qoʻyadi: 
1.
Dunyoviy tuzumdan voz kechish va Oʻzbekistonni islomiy davlat deb 
e‘lon qilish. 

---

1.
Dunyoviy qonunlarni bekor qilish va mamlakatda shariat arkonlarini joriy 
etish. 
2.
Dunyoviy maktablarni yopish va oʻg‘il bolalar hamda qiz bolalar alohida 
oʻqitiladigan maktablar ochish. 
3.
Islomiy kiyinishga oʻtish, ayollarning hijobda yurishlarini joriy etish. 
4.
Namangandagi sobiq siyosiy ta‘lim muassasalari binolarini islom radi-
kallari ixtiyoriga berish kabilar edi.
Ular jami 15 ta talab asosida hokimiyatni miyasi diniy radikalizm bilan 
zaharlangan kuchlarning qoʻliga berishni oʻz oldiga maqsad qilib qoʻygan edi. 
Hokimiyatning ularga berilishi ularning nazarida jihod qilinishi lozim boʻlgan 
barcha insonlarning — oʻzga dindagilarni, oʻzgacha fikrlovchilarni, dunyoviy ta-
raqqiyot tarafdorlarining, qisqasi, koʻngillariga yoqmaganlarning istisnosiz tarzda 
qirib tashlanishiga olib kelgan boʻlar edi. 
Shuni aytish kerakki, Islom Karimovning qat‘iyati va jasorati binoni boshiga 
koʻtarib g‘alayon qilib yotgan minglab eng ashaddiy ekstremistlarni ham 
sarosimaga solib qoʻyadi. Mamlakatimiz rahbari hayajonga berilmasdan, ular talab 
qilayotgan yoʻl qonunga mutlaqo zid ekani va hech qachon yaxshilikka olib kel-
masligini uqtiradi, oʻzining salobati va irodasi bilan guvullab yotgan olomonning 
shashtini soʻndirishga, behuda qon toʻkilishining oldini olishga muvaffaq boʻladi. 
Mustaqillik arafasida talonchilik, bosqinchilik, garovga olish, ta‘magirlik, oʻg‘irlik, 
tovlamachilik, odam oʻldirish bilan bog‘liq jinoyatlar Namanganda ham avj oladi. 
1990 yilning oʻn oyida viloyatda 3189 ta jinoyat yuz bergan boʻlsa, 1991 yilning 
may oyiga (besh oy ichida) kelib bu koʻrsatkich 3213 tani tashkil etadi
2
. Oʻziga 
toʻq oilalarning bolalarini oʻg‘irlab ketib, evaziga katta pul soʻrash holatlari 
kuchayadi. 
Terroristik usullarni keng qoʻllagan, mamlakat hayotini izdan chiqarish va 
shu orqali davlatni kuchsizlantirish yoʻlini tanlagan radikallar 1992 yil bahorida 
oʻzlarining yovuz basharasini yana bir bor namoyish qilib, rasmiy hokimiyatning 
bir necha vakillarini garovga olishadi. Keyinchalik Tojikiston va Afg‘oniston 
hududidagi harbiy harakatlarda ishtirok etgan bu kuchlar mazkur mamlakatlardagi 
harbiy lagerlarda tayyorgarlikdan oʻtib, Oʻzbekiston hududida ham bir qator 
terroristik jinoyatlarni sodir etdi. 
Yuqorida zikr etilganidek, dunyodagi bebaho boylik boʻlgan tinchlik va 
osoyishtalikni saqlash, uni koʻz qorachig‘idek asrash masalasi mamlakatimiz 
rahbari Islom Karimovning faoliyatida doimo eng muhim, eng ustuvor yoʻnalish 
boʻlib kelmoqsa. Buni har xil buzg‘unchi kuchlar, diniy va dunyoviy niqobdagi 
radikal oqimlar bosh koʻtargan oʻsha notinch davrda, Islom Karimovning chuqur 
iztirob bilan oʻrtanib, 1992 yil 4 yanvar kuni Oliy Kengashning 9-sessiyasi 
minbaridan turib xalqqa qilgan murojaatidagi bugun ham oʻz ahamiyatini 

---

yoʻqotmagan ushbu soʻzlari yaqqol tasdiqladi. Yillar davomida mustaqillik sari 
intilib yashagan xalqimiz qalbining oʻziga xos ifodasi boʻlgan ushbu nutq va 
ma‘ruzalar oʻsha davrda faoliyat yuritgan aksariyat rahbarlarning chiqishlarida 
kuzatiladigan kommunistik ritorika va demagogiyadan, aravani quruq olib 
qochishlardan mutlaqo xoli ekani, otashin ruhi va samimiyati bilan keskin ajralib 
turadi. Bugungi kunda tarixning noyob hujjatiga aylangan bu chiqishlar oradan 20 
yildan ziyod vaqt oʻtsa-da, beixtiyor odamni hayratga soladi. 
Islom Karimovning vaziyatga real baho berish, nostandart qarorlar qabul 
qilish borasidagi qobiliyati, xalqimizning azmu shijoati, qat‘iy irodasi, 
bag‘rikengligi, bunyodkorlik kuchiga boʻlgan cheksiz ishonchi uning har bir nutq 
va ma‘ruzasida aniq-ravshan sezilib turadi. Ular bilan tanishar ekanmiz, bir payt-
ning oʻzida chuqur tahliliy va xarizmatik
2
qobiliyatga ega boʻlgan mana shunday 
shaxslargina tarix taqozo etganda butun mas‘uliyat va javobgarlikning zalvorli 
yukini oʻz zimmasiga olishga qodir boʻlishi, har tomonlama teran oʻylab, uzoqni 
koʻzlab ish koʻrgan holda, davlat va jamiyat taraqqiyotida hal qiluvchi ahamiyatga 
ega boʻlgan strategik qarorlar qabul qila olishiga amin boʻlamiz.
 
Oʻzbekistonning 
butun tarixi xalqning mustaqillik uchun doimiy va tinimsiz intilishidan guvohlik 
beradi. Milliy-ozodlik harakatlari, XIX asr oxirlari va XX asrning 30-yillarigacha 
boʻlib oʻtgan qoʻzg‘olonlar buning yaqqol koʻrinishlari deyish mumkin. Ular 
xalqimizning ozodlik yoʻlidagi kurashlari hech qachon toʻxtab qolmaganini 
koʻrsatadi. 
Millatlararo munosabatlarni barqarorlashtirish har qanday koʻp millatli 
jamiyatda oʻtish davrining hal qiluvchi masalasi, mamlakatda tinchlik va osoyish-
talikni mustahkamlashning eng muhim omili sifatida kun tartibiga chiqadi. Bun-
day paytda davlat faqat adolat kuchiga tayanib, milliy, irqiy, diniy mansubligidan 
qat‘i nazar, mamlakat fuqarolarining huquq va manfaatlarini birdek himoya qila 
olgandagina bu masala ijobiy hal etiladi. Buni Oʻzbekiston misolida yaqqol koʻrish 
mumkin. Oʻzbekistonda milliy va millatlararo munosabatlarga ana shunday 
oqilona yondashildi. Natijada mustaqillikning dastlabki yillarida og‘ir siyosiy 
buxronlar, iqtisodiy tangliklar, ma‘naviy-ruhiy parokandalikning, keskin ijtimoiy-
siyosiy larzalarning oldi olindi. 
Oʻtish davrida barcha ziddiyatlarni, qiyinchiliklarni ichki iroda va ichki 
madaniyat bilan yenga olishga qodir boʻlgan fuqarolarni shakllantirish, ularning 
g‘oyaviy-mafkuraviy birligini ta‘minlashga erishish taqozo etiladi. Shuning uchun 
Oʻzbekistonda millatlararo munosabatlar davlat siyosatining muhim boʻg‘iniga 
aylandi. 
Turli siyosiy buhronlar va iqtisodiy tangliklar mavjud boʻlgan bir paytda har 
xil qarashdagi odamlarning, diniy munosabatlari va milliy xususiyatlaridan qat‘iy 
nazar, mamlakat fuqarosi sifatidagi yaxlitligini, kundalik turmush ehtiyojlarini 

---

ijtimoiy adolat yuzasidan teng ravishda qondirib turish muhim ahamiyat kasb 
etadi. Bu, oʻz navbatida, mamlakatda amalga oshirilayotgan iqtisodiy 
islohotlarning butun mohiyat-mazmunini, samarasi va miqyosini belgilaydi. Ayni 
ana shu jihatlar hisobga olingan taqdirdagina u oʻz samarasini beradi. Millatlarni 
ularning milliy xususiyatlaridan qati nazar, umumiy taqdir va umumiy istiqbol 
tushunchasi yaqinlashtiradi, birlashtiradi. 
Millatlararo munosabatlar - bu ijtimoiy hodisa. Chunki har qaysi millat 
vakili ijtimoiy barqarorlikdan, ijtimoiy ta‘minotdan haqli ravishda manfaatdor 
boʻlishga doimiy intiladi. Millatidan qati nazar, har qaysi inson fuqaro sifatida oʻz 
mamlakatidagi barcha imkoniyatlardan, ne‘matlardan foydalanishga haqli. Ijtimoiy 
munosabatlar jamiyat yangilanayotgan bir paytda eskicha qarashlar iskanjasidan 
xalos boʻlishi lozim. Olamni yangicha idrok qilish orqali uning mohiyatini anglash 
jarayonida dunyoqarashlar yaqinligiga, aniqrog‘i, dunyoqarashlar uyg‘unligiga 
erishish oʻlkan ijtimoiy ahamiyatga ega boʻlgan hodisadir.
 
Millatlararo munosabatlar bu ma‘naviy-ahloqiy hodisa. Chunki millat oʻzini 
anglash, oʻzini tiklash jarayonida milliy xudbinlikka yoʻl qoʻymasligi kerak. Millat 
uyg‘onish jarayonini boshidan kechirayotgan bir paytda oʻz milliy qadriyatlarini 
umuminsoniy qadriyatlar bilan bog‘liq holda his qilishi lozim. Ayni ana shu 
qadriyatlar millatning millat sifatida oʻzini anglashidan oldin insonning inson 
sifatida oʻzini anglashini ustun qoʻyishiga olib keladi. 
Prezident Islom Karimovning rahbarlik faoliyatiga xos boʻlgan g‘oyat 
e‘tiborli va ibratli bir fazilat borki, u ham boʻlsa, millatlararo hamkorlik va 
hamjihatlik masalasiga doimo ustuvor ahamiyat berib kelayotganidadir. Bu, oʻz 
navbatida, yurtimizdagi tinchlik va barqarorlikni, jamiyatimiz hayotida oʻzaro 
hurmat, mehr-oqibat muhitini mustahkamlashda hal qiluvchi ahamiyat kasb 
etmoqda. Bunday siyosat yurtboshimiz uchun faoliyatining dastlabki davridan 
boshlab xos boʻlganini „Oʻzbekiston mustaqillikka erishish ostonasida" kitobidagi 
hujjatlar tasdiqlaydi.
 
Davlatning kuch qudrati avvalo, demokratik institutlarning mustaqil faoliyat 
koʻrsatishi uchun shart-sharoit yaratish, fuqarolar va jamiyatning barcha siyosiy, 
ijtimoiy salohiyatini roʻyobga chiqarish, tadbirkorlik va iqtisodiy tashabbuslar 
erkinligi uchun zarur imkoniyatlarni tashkil etib berish qobiliyati bilan oʻlchanadi, 
degan fikrlarning mohiyatini ochib berishdir.
Hozirgi kunda jahonda sodir boʻlayotgan voqea va hodisalarga bir nazar 
tashlasak, jamiki davlatlarning oldida bir masala koʻndalang boʻlib turibdi.
Mazkur davlatning jug‘rofiy, siyosiy joylashuvi, yaqin chegaradosh davlatlardagi 
iqtisodiy, siyosiy holat, iqtisodiy imkoniyatlari, ma‘naviy-aqliy imkoniyatlari, 
milliy mentaliteti, erkinligiyu ozodligi, xalqning onglilik darajasi va rahbariga, 
ya‘ni yurtboshisiga bog‘liq omillar.

---

Endi nazarimizni sobiq ittifoq tarkibidagi hozirgi kunda mustaqillikka 
erishgan davlatlarning taraqqiyotiga qarataylik. Har qaysisining rivojlanish 
darajasi, rivojlanish yoʻli oʻzgacha, -bu tabiiy hol. Lekin bu rivojlanishning 
natijasi-chi? Masalaning mohiyati ham xuddi mana shundadir. Ma‘lumki, sobiq
ittifoq tarkibidagi barcha davlatlarga bir xil meros qolgan - totalitar tuzum! 
Totalitar tuzumdan-huquqiy davlatga oʻtish - bir zumda amalga oshadigan ish 
emas, biz oʻylagandan ancha murakkabroq, insondan anchalar aql talab etadigan 
jarayondir, ya‘ni:
1.
Juda murakkab, koʻp qirrali, ayni paytda izchillikni taqozo etadigan 
ijtimoiy xodisa.
2.
Eng avvalo millat ravnaqini ta‘minlash, xurfikrlilik, sog‘lom 
tushunchalar, yuksak siyosiy madaniyat taqozo etadigan jarayon.
3.
Eng muhimi, xalq demokratiyani chuqur tushunishi, uning butun 
mazmun - mohiyatini anglashi zarur.
Yuqoridagi uch eng muhim vazifalarni jamlab xulosa chiqaradigan boʻlsak, 
Oʻzbekistonning bu boradagi siyosati – ―yangisini qurmay, eskisini buzmaslik‖, 
islohotlarni ―bosqichma- bosqich‖ amalga oshirish shiori ostida olib borilmoqda. 
Oʻzbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I. A. Karimov ushbu 
masalaga mamlakat va xalq manfaatidan kelib chiqib yondashgan. Bu yoʻlda u 
ma‘lum darajada qatiqqoʻllik va talabchanlik ham qilgan. Buni ―Komsomolskaya 
Pravda‖ gazetasi muxbiri savollariga bergan javoblarida ochiq-oydin aytgan: 
―Muholiflarim meni diktator qilib koʻrsatishni juda xohlaydilar. Tan olaman: 
ehtimol mening harakatlarimda avtoritarizm nishonalari bordir. Ammo, men buni 
faqat bir narsa bilan izohlayman: tarixning muayyan davrlarida, haqiqiy 
davlatchilik qaror topayotgan paytda, ayniqsa bir tizimdan ikkinchisiga oʻtish 
davrida, har holda kuchli ijroiya hokimiyati zarur. Qon toʻkilishiga va qarama-
qarshilikka yoʻl qoʻymaslik, mintaqada millatlararo va fuqarolar totuvligi, 
tinchligini va barqarorlikni saqlash uchun shunday boʻlishi zarur. Bu yoʻlda men 
jonimni fido qilishga tayyorman‖.
Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab huquqiy davlatchilik 
asoslarini yaratish muhim vazifalardan biriga aylandi. Milliy davlatchilik 
rivojlanishining ming yillardagi an‘analari mustamlakachilik yillarida batamom 
inkor etilgan edi. Oʻzbekiston rahbariyati tarixiy an‘analarga, dunyo tajribalariga, 
oʻlkaning milliy -tarixiy rivojlanishiga, uning oʻziga xos tomonlariga tayangan 
holda jamiyatni tubdan isloh qilish yoʻllarini ishlab chiqdi.
Bu jarayonda ikki vazifa:
1.
Eski ma‘muriy tizimni tugatish va hokimiyat boshqaruv organlarini qayta 
qurish;

---

2.
Yangi davlatchilikning huquqiy-siyosiy asoslarini yaratish, davlatchilikda 
yangi markaziy va mahalliy boshqaruv tizimini shakllantirish masalalari.
Huquqiy davlatga oʻtishning ilk bosqichi - davlat qurilishining kafolati - 
Oʻzbekiston Konstitusiyasidir.
Oʻzbekiston Konstitusiyasida davlat hokimiyatini taqsimlanishida jahondagi 
ilg‘or boshqaruv tajribalari oʻrganib chiqildi. Hamda eng asosiysi - milliy 
davlatchiligimiz an‘analariga sodiq qolindi.
Jahondagi turli davlatlarda davlat boshqaruvi shakli turlicha. Masalan, 
AQShda boshqaruvning prezidentlik - respublika shakli, Buyuk Britaniyada 
parlamentar-monarxiya, Germaniyada parlamentar respublika, Fransiyada dualistik 
respublika shakllari mavjud.
Nega bunday? Sababi: milliy davlatchilik asoslari, milliy madaniyat, tarixiy 
qadriyatlar har bir davlat demokratiyasiga, davlat boshqaruviga zamin boʻlishi 
kerak. Misol uchun, Buyuk Britaniyada monarxiya boshqaruv tizimi saqlab 
qolingan, hozirgi davrda Qirolicha davlat rahbari, lordlar palatasi milliy 
davlatchilik 
an‘analaridan 
meros 
tarzda 
saqlab 
qolingan, 
yagona 
sistemalashtirilgan konstitusiya yoʻq. AQShda atiga 6 ta moddadan iborat boʻlgan 
1787 yilda qabul qilingan Konstitusiya milliy davlatchilik asoslariga sadoqat ramzi 
sifatida saqlanib qolingan. 26 ta qoʻshimcha va oʻzgartishlar bilan hozirgi kunda 
ham amal qilib kelmoqda. Boshqa demokratik davlatlar uchun xos boʻlgan maxsus 
konstitusion organi yoʻq. Davlat boshqaruvining Prezidentlik Respublikasi 
shaklidagi davlatlar ichida faqat AQShdagina Prezident bevosita saylovchilar 
tomonidan saylab qoʻyilmasdan, balki saylovchilarning maxsus kollegiyasi orqali 
saylanadi. Yaponiyada imperatorga xalqning sadoqati juda kuchli. Imperator 
hokimiyati daxlsiz va muqaddas deb tan olingan. 
Oʻzbekistonda ham davlat boshqaruvi shakli, hokimiyat vakolatlarini 
taqsimlashda xuddi mana shunday milliy an‘analarga katta e‘tibor berildi.
Endi Oʻzbekistonda davlat boshqaruvi masalasiga toʻxtalsak. Oʻzbekiston 
Respublikasi Konstitusiyasining 11 moddasi: ―Oʻzbekiston Respublikasi davlat 
hokimiyatining tizimi - hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud 
hokimiyatiga boʻlinish prinsipiga asoslanadi‖ (Oʻzbekiston Respublikasi 
Konstitusiyasi.-Toshkent: 
Oʻzbekiston,1992 
yil.),-deyiladi. 
Konstitusiya 
mazmunidan koʻrinib turibdiki, davlat hokimiyatida vakolatlar turli davlat 
organlariga, chunonchi, qonunchilik vakolatlari Oliy Majlisga, ijro vakolatlari 
Prezident hamda Vazirlar Mahkamasiga, sudlov vakolatlari esa Sud organlariga 
taqsimlanib berilgan. Davlat boshqaruvida yana islohotlar oʻtkazilib, Sud sistemasi 
yanada isloh qilinmoqda.
Davlatni boshqarishning Prezidentlik shakli mamlakat boshqaruvi tizimini 
isloh qilishning boshlanishi boʻldi. Prezident davlat hokimiyatining boshlig‘i 

---

boʻlib, bir vaqtning oʻzida Vazirlar Mahkamasining raisi vazifasini bajaradigan 
boʻldi. Bozor munosabatlariga oʻtish davrida davlat, xoʻjalik jamiyatning barcha 
sohalaridan tortib, intizom oʻrnatish, ijroiya hokimiyatini butun choralar bilan 
mustahkamlash ehtiyoji shuni talab qildi. Demak, Prezident suveren Respublika 
boshlig‘i va ayni mahalda Respublikada ijroiya hokimiyati rahbari sifatida faoliyat 
yurgizadi. Bu ayrim g‘alamislarning fikricha aftoritar hokimiyatni oʻrnatilishi 
emas, aksincha, hozirgi paytda kuchli ijroiya hokimiyati boʻlishi kerakligidandir. 
Aks holda, jilov qoʻldan chiqib ketishi va mamlakat inqirozga yuz tutishi hech gap 
emas. Masalan, Koreya, Turkiya va boshqa mamlakatlarni olsak. Ular iqtisodiy 
islohotlar yoki oʻtish davrida juda kuchli ijroiya hokimiyatga asoslangan edi.
Respublikada hokimlar boshqaruvining joriy etilishi ham muhim ahamiyatga 
ega boʻldi, hokimlikka tajribali va malakali shaxslar Prezident tomonidan 
tayinlanadi va Xalq Deputatlari Kengashlari tomonidan tasdiqlanadi.
Mahalliy oʻz-oʻzini boshqarish organlarining asosini mahallalar tashkil 
etadi. Bu organlarga yildan-yilga juda katta imkoniyatlar, imtiyozlar berilmoqda. 
Fuqarolar yig‘ini, oqsoqollar kengashi kabi oʻz-oʻzini boshqarish organlari 
qadimdan oʻzbek milliy davlatchiligining asoslari hisoblanadi.
Huquqiy davlat qurishda har tomonlama kamol topgan kadrlar muhim oʻrin 
tutadi. Fuqarolik jamiyati, bu insonning rivojlanishiga imkon yaratadigan, uning 
huquq va erkinliklarini toʻla darajada ta‘minlaydigan, qonun ustivor boʻlgan 
ijtimoiy jamiyatdir. Buning ma‘nosi - boshqaruvning turli xil vazifalari bevosita 
xalqqa topshiriladi, oʻzini-oʻzi boshqarish organlari rivojlanib boradi.
Oʻzbekiston Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab ―Kuchli davlatdan 
- kuchli fuqarolar jamiyati sari‖ siyosiy shiori ostida rivojlanib bormoqda. 
Fuqarolar jamiyati – bu jamiyatning bir qismi, hokimiyatning davlat organlari va 
boshqaruvidan tashqari qismi rivojlanib bormoqda deganidir.
Fuqarolik jamiyatining yetuklik darajasi fuqarolarning siyosiy yetukligi, 
ularning siyosiy va jamoat tashkilotlariga birlashish darajasi, ularning aktiv 
faoliyati bilan belgilanadi.
Mamlakatimizning fuqarolik jamiyati qurilishi yoʻlidan borayotganligi 
hozirgi davrda vujudga kelgan siyosiy partiyalar va harakatlar, jamoat 
tashkilotlarining tashkil topganligi va ularning faoliyatida yaqqol koʻzga 
tashlanmoqda.
―Fuqarolik jamiyati, - deb yozadi Oʻzbekiston Respublikasi Birinchi 
Prezidenti Islom Karimov, ijtimoiy makon. Bu makonda Qonun ustivor boʻlib, u 
insonning oʻzini-oʻzi kamol toptirishga monelik qilmaydi, aksincha yordam 
beradi‖.
Keyingi paytlarda Oliy Majlis tomonidan qabul qilinayotgan qonunlarning 
aksariyati mamlakatimizda fuqarolik jamiyatining asoslarini shakllantirishga 

---

qaratilgandir. Misol, Sud sistemasini isloh qilish toʻg‘risidagi qonun loyihasini olib 
koʻrishimiz mumkin. 
Xullas, hokimiyat vakolatlarini jamoat va nodavlat tashkilotlariga 
bosqichma-bosqich oʻtkazib borish, ularning haq huquqlari va erkinliklarini 
kengaytirish fuqarolik jamiyatining ilk qadamlari hisoblanadi.
Ayni shu masalaga Oʻzbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom 
Karimov Oliy Majlisning II-chaqiriq, IX-sessiyasida ham alohida e‘tibor qaratib, 
shunday dedi: ―Aynan mustaqillik davrida har tomonlama oʻzini oqlagan, tobora 
hayotimizda ahamiyati kuchayib borayotgan fuqarolarning oʻzini-oʻzi boshqarish 
organlari mahalla instituti, turli jamoat birlashmalari hamda tashkilotlarini 
rivojlantirish va mustahkamlash masalasi bizning doimiy e‘tiborimizda turishi 
lozim‖ (Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisning II-chaqiriq, IX-sessiyasi 
materiallari Oʻzbekiston ovozi.2002 yil 31 avgust.). 
Demokratiyani asosiy xususiyatlaridan biri koʻp partiyaviylikdir. Biroq 
davlat, jamiyatning rivojini mavjud partiyalarning soni bilan belgilash notoʻg‘ri. 
Koʻp partiyaviylik tizimini muvaffaqiyati siyosiy hokimiyatni amalga oshirishda