2- мавзу. Марказий Осиё цивилизация ўчоқларидан бири

Жойтун – Туркманистон жанубидаги милоддан аввалги 6–5 мингйилликлар маконидир.
Калтаминор – овчи ва балиқчиларнинг қадимги ёдгорлиги. У Хоразмнинг собиқ Калтаминор канали ўзанидаги манзилгоҳлардан иборат. Бу маданиятнинг яхши сақланган макони бу Жонбос–4 дир.
Ҳисор – ҳозирги Тожикистон ҳудудидаги маконлардан бири бўлиб. Бу манзилгоҳда чорвачилик ва деҳқончилик яхши ривожланган.
Неолит даврининг охирларида одамлар яна бир кашфиётни амалга оширдилар: бу дастлабки металл – мис эди.
Энеолит (мис–тош даври) бу тош қуроллари билан миснинг ишлатилган давридир. Бу давр милоддан аввалги 4–3 мингйилликларни ўз ичига олади. Бу даврнинг асосий янгиликлари – она уруғчилик даври ўзининг юқори чўққисига чиққан давр бўлди. Шунингдек, хом ғиштдан кўп хонали уйлар уйлар қурилган ва Марказий Осиёнинг жанубида суғорма деҳқончилик вужудга келди.
Энеолит даврининг асосий манзилгоҳлари Туркманистон жанубидан топиб ўрганилган. Бу манзилгоҳларга Анов, Намозгоҳ, Олтинтепа маконлари киради.
Бронза даври – Марказий Осиё ҳудудида бу давр милоддан аввалги 3–мингйиллик ўрталаридан бошланади ва милоддан аввалги 2–мингйилликка келиб ўз ривожининг юксак даражасига етади. Бу даврда ўтроқ деҳқончилик тараққий этади, йирик қароргоҳлар ташкил топади. Бронза даврининг асосий янгиликлари қуйидаги хусусиятлари билан ажралиб туради:

• 
  Бронзанинг кашф этилиши;
  
• 
  Ота уруғчилик, яъни патриархат даври;
  
• 
  Биринчи меҳнат тақсимоти;
  
• 
  Илк шаҳар белгилари;
  
• 
  Ҳунармандчилик устахоналари;
  
• 
  Биринчи транспорт (арава) ва ҳ.к.
  

Патриархат – бу оила ва уруғни ота бошқарган, қариндошлик ота томондан белгиланган. Патриархат уруғчиликка ўтиш патриархал оиланинг вужудга келишига олиб келади. Бундай оила бир–бирига қариндош ота уруғи бўйича юритиладиган бир неча авлодлардан иборат бўлади. Патриархал оила умумий бир хонадонда яшаган, келишиб меҳнат қилинган ва бутун мулк умумники, яъни ўша оиланики ҳисобланган.
Бронза даврида суғорма деҳқончиликнинг кенг ёйилиши, кулолчилик чархи ва ғилдиракнинг кашф этилиши, катта – катта иншоатлар қуриш ишларининг амалга оширилиши, кўплаб ҳайвонларнинг қўлга ўргатилиши милоддан аввалги 2–мингйиллик ўрталарида чорвачиликнинг деҳқончиликдан ажралиб чиқишини таъминлади. Шу тариқа меҳнат тақсимоти вужудга келди. Бронза даврида биринчи меҳнат тақсимоти бу – чорвачиликнинг деҳқончиликдан ажралиб чиқиши.
Бронза даврининг манзилгоҳлари қуйидагилар: