Етилган уругчи уларнинг бошка гуллардан
олиб келган чанглари
билан чангланади. Маълум вакт гул ичида колишган хашаротлар гул
ширалари билан озикланиб туришади, шундан кейин чангдонлар
ёрилиб, шу усимликнинг янги гулчанглари яна хашаротлар устига
тукилади. Чангдонлар чангларини таркатиб булганидан кейингина
туклар куриб, хашаротнинг чикиб кетишига йул очилади ва пашшалар
ташкарига чикиб, бошка тупгулларга
куна бошлайди ва уларнинг
чангланишида иштирок этишади.
44-расм. Кучала
(Arum maculatum)
нинг копконли тупгули,
1, 3
- стерил гуллари;
2
- чангчи гуллари;
4 -
уругчи гуллари (Lothar,1973).
Саволлар:
1. Энтомофилия нима?
2. Пардаканотли хашаротларлар ёрдам ида чангланиш кандай
номланади?
3. Миофилия деганда нимани тушунасиз?
4. Психофилия ва фаленофилия бир-биридан кандай фарк килади?
5. Усимликларда кунгизлар ёрдам ида чангланиш кандай амалга
ошади?
6. Усимликларда учрайдиган сапромиофилия
хакида тушунча
беринг.
Адабиётлар:
1. Пономарев А.Н. Изучение цветения и опыления растений.
Полевая геоботаника. М-Л. 1960. Т.2. С.10-11.
2. Турсунов Ж. Антэкология и эмбриология сапониноносных-
гвоздичных Средней Азии.Тошкент, Фан, 1988.
3. ^аршибоев Х,Д. Антэкология махсус курсидан укув-методик
мажмуа (укув кулланма). -Гулистон. 2008. - 84 бет.
80
4.
Демьянова Е. И.Антэкология (учебное пособие для студентов и
магистрантов
биологического
факультета,
обучающихся
по
направлениям «Биология» и «Экология и природопользование).
Пермь, 2010.
10-мавзу: Умуртцали хайвонлар ёр д ам и д а чангланиш
Режа:
1. Умурткали хайвонлар ёрдам ида чангланиш.
2. Орнитофилия (кушлар ёрдам ида чангланиш).
3. Хироптерофилия (куршапалаклар ёрдам ида чангланиш).
4. Учолмайдиган сут эмизувчи хайвонлар ёрдам ида чангланиш.
V
J
Усимликлар
нафакат хашаротлар
ёрдам ида
чангланибгина
колмасдан, балки умурткали хайвонлар: кушлар (орнитофилия),
куршапалаклар (хироптерофилия) ва учолмайдиган
сут эмизувчилар
(маммалофилия) ёр д ам и билан хам чангланишга мосланишган.
Ер шарининг купгина кисмларида, айникса, тропик урмонларда
кушлар гулларнинг чангланишида мухим роль уйнайди. Америка,
О с и ё ва Австралия тропикларида, Жанубий Африка чулларида кушлар
ёрдамида чангланувчи усимликлар усишади.
Орнитофилия тахминан гулли усимликларнинг 110 (банандошлар,
лоладошлар, бурчокдошлар ва бошка) оилаларида аникланган. 50
оилага мансуб 2000 атрофида кушлар турлари усимликларни
чанглашда иштирок этишади. Америкада асосан колибрилар,
Австралия ва О си ёд а асалсурарлар, нектарсурарлар ва ^аттоки
лори тутицушлари бу вазифани бажаришади.
Гулларни
чанглантирувчи
Колибри
цушлари
асалари
катталигича ва ундан сал йирикрок булишади (танасининг улчами 5-7
см ва вазни 1.6 г). Ер юзида уларнинг 106 туркуми ва 357 тури маълум.
Бошка кушлардан узун ва ингичка тумшуклари,
узун тиллари, заиф ва
кичкина, юришга ярамайдиган оёкларининг булиши билан фарк
килади (45-расм).
Асалсурарлар. Асалсурарларнинг 170 дан ортик тури булиб,
уларнинг ареали - Жануби-Шаркий О с и ё, Янги Гвинея, Австралия,
Тинч океан ороллари (Гавай ороллари билан). Асалсурарлар ташки
куриниши, ранги, яшаш шароитлари ва танасининг улчами (9-32 см)
билан
бир-биридан
фарк килишади. Улар асосан урмон кушлари
81
булишсада, дашт ва саванналарда учрайдиган турлари хам мавжуд.
Уларнинг аксарияти нектар, гул чанги ва хашаротлар билан
озикланишади.
Айримлари
эса
меваларни
хуш
куришади.
Австралияда улар эвкалипт дарахтларини чанглантиришда асосий
ролни уйнайди (45-расм).
Нектарсурарлар. Аксарият орнитофил кушларнинг патлари
еркин ва ялтирок яшил рангда булади. Бу
кушлар асосан, очик
жойларда яшашади, очик рангли булмаган турлари эса урмоннинг
ички кисмларида яшайди. Нектарсурарларнинг тумшуклари узун ва
пастга кайрилган булиб, гулларнинг нектардонигача осонлик билан
етиб
боради.
Нектарсурарлар
Африка,
Осие
ва
Австралия
урмонларида яшашади (45-расм).
Гулчи кушлар (Coerebidae). Бу оилага кирувчи кушларнинг бироз
кайрилган ингичка тумшуклари булиб, унинг ёрдамида, гулларнинг
тожибаргларини ериб, нектарни суриши
еки майда хашаротларни
тутиб олиши мумкин. Улар сершира мевалар билан хам озикланиши
мумкин. Танасининг узунлиги 12 см гача етади (45-расм).
45-расм. Орнитофил кушлар: А-Колибри (Trochilidae); Б-Нектарсурарлар
Download
Do'stlaringiz bilan baham: