Beton va temirbeton konstruktsiyalar uchun og‘ir
betonning siqilishga
bo‘lgan mustahkamligi bo‘yicha quyidagi sinflari belgilangan: B3,5; B5; B7,5;
B10; B12,5; B15; B20; B25; B30; B35; B40; B45; B50; B55; B60.
Og‘ir betondan tayyorlanadigan temirbeton konstruktsiyalarda sinfi B7,5 dan
past bo‘lgan betonlarni qo‘llash ruxsat etilmaydi. Takroriy yuklar ta’sir etadigan
konstruktsiyalarda sinfi B15 dan yuqori bo‘lgan betonlar qo‘llaniladi.
Siqiluvchi temirbeton elementlar B15 dan kam bo‘lmagan betonlardan, katta
yuk ostida ishlaydigan konstruktsiyalar esa (masalan, ko‘p qavatli binolarning quyi
qavat ustunlarida) sinfi B25 dan kam bo‘lmagan betonlardan tayyorlanishi kerak.
Zo‘riqtirilgan konstruktsiyalar uchun B20...B60 bo‘lgan beton sinflari qabul
qilinadi.
Hisoblarda betonning prizmatik mustahkamligi ishlatiladi. Betonning
prizmatik mustahkamligi kubik mustahkamligining 72-77% ini tashkil etadi:
R
b
=0,75R.
Betonning bo‘ylama cho‘zilishdagi mustahkamligi bo‘yicha
sinfi V
t
ko‘pgina inshootlarda (masalan, gidrotexnika inshoootlarida) asosiy ko‘rsatkich
hisoblanadi. Betonning cho‘zilishdagi mustahkamligi siqilishdagiga nisbatan 10-20
marta kam bo‘lib, quyidagi empirik formula yordamida aniqlanadi:
3
2
5
,
0
R
R
bt
.
Bo‘ylama cho‘zilishdagi mustahkamligi bo‘yicha betonning quyidagi
sinflari belgilangan: B
t
0,8; B
t
1,2; B
t
1,6; B
t
2; B
t
2,4; B
t
2,8; B
t
3,2.
Beton sinfi konstruktsiyaning vazifasi va ishlash sharoitiga bog‘liq holda
texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar asosida belgilanadi.
Betonning qirqilishga vaqtinchalik qarshiligi
bt
R
R
sh
2
egilishdagi siljishga
(1,5...2)
R
bt
,
ko‘p
sonli
takroriy
yuklanishlardagi
mustahkamligi
bt
.0,5)R
(0,95
R
empirik formulalardan aniqlanadi.
Betonning deformatsiyalanuvchanligi materialning
deformatsiya-siga baho
berishda normalь kuchlanish
va nisbiy deformatsiya
dan foydalanamiz (1-
rasm). Umumiy holda betonning to‘liq deformatsiyasi elastik va plastik qismlardan
tashkil topadi :
,
pl
el
b
bu
yerda
el
- elastik deformatsiya;
r
-
plastik deformatsiya.
Ma’lumki, elastiklik chegarisida kuchlanish
bilan nisbiy deformatsiya
orasidagi bog‘lanish chiziqli qonuniyatga ega.
1-rasm. Deformatsiya-kuchlanish grafigi
Chiziqli bog‘lanish hisob ishlarida katta qulayliklar yaratadi. Biroq beton bir
jinsli material bo‘lmaganligi sababli
bilan
orasidagi bog‘lanish chiziqli emas.
Grafikning boshlang‘ich qismidagina
-
bog‘lanishi
chiziqli xarakterga ega;
kuchlanish ortgan sari egri chiziq to‘g‘ri chiziqdan uzoqlasha boradi. Bu hol
temirbeton konstruktsiyalarni loyihalashda ma’lum qiyinchiliklar tug‘diradi.
Betonning siqilishdagi boshlang‘ich elastiklik moduli (juda qisqa vaqtda
yuklash holati) quyidagicha ifodalanadi:
el
b
b
tg
Е
0
(3)
Betonning siqilishdagi to‘liq deformatsiyalar moduli:
Betonning o‘rtacha elastik-plastiklik moduli esa quyidagi ko‘rinishga ega:
в
в
b
tg
E
1
1
(4)
Betonning elastik-plastiklik moduli (3) va (4)
ga binoan elastiklik moduli
orqali ifodalanishi mumkin:
в
b
е
b
E
E
1
,
bundan:
b
el
b
b
E
E
1
.
.
1
b
в
b
d
d
tq
E
Betonning elastik deformatsiyasining to‘liq deformatsiyaga nisbati elastiklik
koeffitsienti deb ataladi:
el
=
e
/
b,
Plastik deformatsiyalarining to‘liq deformatsiyaga nisbati eca betonning
plastiklik koeffitsienti deb ataladi:
r
=
r
/
b.
Quyidagi
el
=
el
/
b
= (
b
-
rl
)/
b
=1-
rl
nisbatni e’tiborga olsak, betonning elastik plastiklik moduli quyidagi ko‘rinishni
oladi:
1
b
E
=
e
E
b
= (1-
rl
) E
b
.
Nazariy jihatdan betonning elastiklik koeffitsienti
el
=0,3..1,0 oralig‘ida,
tajribaviy tadqiqotlar ko‘rsatishicha 0,3
0,9 oralig‘ida o‘zgarar ekan.
B 20
B 50 sinfli oddiy betonning elastiklik moduli 27000-39000 MPa
oralig‘ida bo‘ladi.
Beton uchun Puasson koeffitsientining boshlang‘ich qiymati
= 0,2 bo‘lib,
bu qiymat kuchlanish ortishi bilan ortib boradi.
Betonning siljish moduli
1
2
/
b
E
G
ga yoki 0,4 E
b
ga teng.
Xulosa qilib aytganda, betonning deformatsiyasi,
bir tomondan betonning
tarkib, mustahkamligi va zichligiga, to‘ldiruvchilar va tsementning elastik-
plastiklik
xossalariga, boshqa tomondan kuchlanish holatlariga, yukning qiymati
va
davomiyligiga, hamda iqlim sharoitiga bog‘liqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: