2- laboratoriya ishi mavzu: Konstruktsion materiallarning mexanik xossalari cho’zilishga mustaxkamligi. Ishning maqsadi

av
valgi ko’ndalang kesim yuzi 
(f
0
)
ga 
bo’linsa, materialning mutanosiblik va elastiklik chegara kuchlanishlari aniqlanadi: 
 
 
 
agar namunaga qo’yilayotgan yuklama elastik deformatsiyalovchi 
yuklamadan tortib, 
s
nuqtali yuklamaga yetganda, yuklama deyarli ortmasada 
namuna uzaya boradi. bu uchastka oquvchanlik chegarasi deyiladi. bunda qoldiq 
deformatsiya qiymati namunaning sinovgacha hisobiy uzunligi (l
0
) ning 0,2 % iga 
to’g’ri keladi. agar namunaga qo’yilgan yuklama 
(r
0
)
ni uning ko’ndalang kesim 
yuzi 
(f
0
)
ga bo’linsa, oquvchanlik chegarasidagi kuchlanish aniqlanadi: 
 
namunaga qo’yilgan yuklama 
b
nuqtali p
tax
qiymatga kelganda unda bo’yin 
hosil bo’la borib, u p
k
yuklamada uziladi. agar p
tax
yuklamani namunaning 

---

ko’ndalang kesim yuzi 
(f
0
)
ga bo’linsa, uning cho’zilishga muvaqqat kuchlanishi 
aniqlanadi: 
 
Eslatma: GOSTlarda p
el 
nip
up
; p
0
- p
t
; σ
0
- σ
t
, σ
ch
- 
b 
deb yoziladi. Shuni 
qayd etish lozimki, materialning elastiklik xossasini mutanosiblik koeffitsienti 
(e) 
xarakterlaydi va uni normalel astiklik moduli ham deyiladi. Ma’lum kuchlanishda 
e ortishida elastik deformatsiya qiymati kamayadi, binobarin, konstruktsiya 
bikirligi ortadi.Shu sababli ega bikirlik moduli ham deyiladi. Uglerodli va 
legirlangan po‘latlar uchun e
 = 
210mpa. 
normal kuchlanish (σ
n
) ni quyidagicha ifodalash mumkin: 
bu yerda: e - mutanosiblik koeffitsienti; δ - nisbiy uzayuvchanlik. 
sinovni o’tkazish tartibi: 
1. talabalarga silindrik (yoki yassi) sinov namunalari tarqatilgandan keyin 
ular namunaning ish qismi diametri (d
0
) ni, xisobiy uzunligi (l
0
) ni o’lchaydilar. 
l
0
qiymatini namunada kerner yordamida belgilanadi. keyin namuna ish qismining 
ko’ndalang kesim yuzi (f
0
) ni hisoblab ularning qiymatini 4 - jadvalning tegishli 
ustuniga yoziladi. 
2. sinash mashinasi qisqichlariga namunani maxsus sferik plastinka moslama 
yordamida tik o’rnatiladi. buning uchun mashinani boshqarish shitidagi yuqoriga 
(sariqqa bo’yalgan) yoki pastga yurgizuvchi (qoraga bo’yalgan) tugmachalarni 
zaruriyatga ko’ra bosib, qo’zgaluvchi traversani yuqoriga yoki pastga yurgizib 
rostlanadi. 
3. dinomometrning ish va nazorat strelkalarini siferblat shkalasining nol 
ko’rsatgichiga, keyin tezlik qutisi dastasini eng kichik tezlik beruvchi holatiga 
o’tkaziladi. 
4. «pastga yurgizish» tugmachasi bosiladi. bunda qo’zgaluvchi traversa 
pastga yurib, namunaga yuklama asta qo’yila boradi. sinovda nazorat strelkasi 
ko’rsatgan yuklamalar qiymati yozib boriladi. 
namuna uzilgach «to’xtatish» (qizil rangga bo’yalgan) tugmachasi bosilib 
mashina to’xtatiladi va namunaga qo’yilgan maksimal yuklamani nazorat strelka 
ko’rsatadi. uni ham 4-jadvalning tegishli ustuniga yoziladi. 

---