2- kurs “farmakologiya” fanidan oraliq nazorat biletlari. 1-bilet

3.O’rab oluvchi moddalarning tasnifi.
Javob: 0‗RAB OLUVCHI MODDALAR
Kraxmal, kanop urug’I shilliqlari shilliq pardalami o’rab olib,sezuvchan nervlar Oxirini ta‘sirlovchi omillardan saqlab qoladi. To’qimalarga qo’yilganda, og’iz orqaliYuborilganda shilliq pardalami o’rab olib, kimyoviy moddalar toksinlaming so’rilishiga To’sqinlikQiladi. Bu moddalar yailig’lanishga qarshi ta‘sir etadi, ichak peristaltikasini Kamaytirib, og’riqni qoldiradi. Oshqozon-ichak yallig’lanishida, ayniqsa, bolalar Amaliyotida tez uchrab turadigan enteritlarda qo’llaniladi. O’rab oluvchi sifatida Guruch, suli qaynatmalarining shillig’I ishlatiladi. Ta‘sirlovchi xususiyati bor Moddalar bilan birga qo’llanishi mumkin. Farmatsevtika amaliyotida o’rab oluvchi Moddalar emulsiya, suspenziyalar tayyorlash uchun qo’llaniladi.
4.Kaliy permanganatning 1:1000 sprinsevaniya uchun resept
5.Fosfakol (Phosphacolum) 0,013 % li eritma 10 ml flakonda ko’zga 1-2 tomchi.
6.”Festal” 60 ta drajega resept yozing.


10-bilet
1.a-b-adrenomimetiklarning farmakologik xossalari.
Javob: Adrenalin gidroxlorid, noradrenalin gidrotartratAdrenalin adrenomimetiklaming asosiy moddasi bo‘lib, a va PAdrenoretseptorlam I qo‘zg ‘atadi. Adrenalin yurakda, yurak O’tkazuvchan sistemasida joylashgan p, — adrenoretseptorlami Qo‘zg‘atib, yurak urishini tezlashtiradi, musbat — inotrop, musbat — Xronotrop ta’sir ko’rsatadi. Shu bilan birga miokardning kislorodga Bo‘lgan ehtiyojini, qon bosimini, asosan sistolik bosimni oshiradi.Qon bosimi qisqa muddatga ko‘tariladi, chunki pressor jarayonda Tomirlaming mexanoretseptorlari reflektor bradikardiyani paydo qiladi. Adrenalin chetda joylashgan tom irlam ing umumiy qarshiligini Kamaytiradi, bu holat mushak tomirlarining P— adrenoretseptorlarining Qo‘zg‘alishi, ulaming kengayishi bilan bog’liq, shu tufayli diastolik Bosim pasayadi. Venoz bosimini adrenalin oshiradi, ten, ichak, buyrak Tomirlarini qisqartiradi, skelet mushaklarining tomirlarini, toj tomirlami Kengaytiradi, miya, o‘pka tomirlariga deyarli ta’sir ko‘rsatmaydi. Adrenalinning yuqori miqdori umumiy periferik qarshilikni oshirib Yuborishi mumkin.Adrenalin bronxlarni silliq mushaklarida joylashgan P 2— Adrenoretseptorlami qo‘zg‘atib, mushaklami bo‘shashtiradi, bronxlarni Kengaytiradi. Radial mushaklarda joylashgan a — adrenoretseptorlami Qo‘zg‘atib, qorachiqni kengaytiradi. Adrenalin ichakda joylashgan a Hamda p — adrenoretseptorlami qo‘zg‘atadi, ichak tonusini hamda Peristaltikasini kamaytiradi. Qora taloq hamda sfmkterlarda joylashgan A adrenoretseptorlar qo‘zg‘alishi tufayli, ular qisqaradi.Adrenalin modda almashinuviga ta’sir ko’rsatadi, glikogenoliz Va lipolizlarda qatnashadigan adrenoretseptorlami qo‘zg‘atib, qondagi Qand hamda erkin yog* kislotalar miqdorini oshiradi. Bu jarayon Adenilatsiklaza mexanizmi tufayli amalga oshadi: adrenalin P Adrenoretseptorlami qo‘zg‘atib, adenilatsiklaza fermenti faolligini Oshiradi, shuning uchun siklik AMF konsentratsiyasi oshib, fosforilaza Hamda triglitseridlipaza fermentlarining faolligini oshiradi, glikogenni Glyukoza — 6-fosfatga, triglitseridlami glitserin hamda yog‘ kislotalarga Parchalaydi.
10-jadvalAdrenalin va noradrenalnnlng yurak va qon tom irlar faoliyatiga ta ’siri
Ko‘rsatkichlar Adrenalin Noradrenalin
Yurak urishi tezligiKuchayadiSal kamayadi
Zarb hajmiKuchayadi Kuchayadi
Minutlik hajmiOrtadiO‘zgarmaydi yoki kamayadiSistolik bosim kuchayadiKuchayadiDistolik bosimKamayadiKuchayadiQon toimrlarining QisqarishiTeri, teri osti yog‘ Qavati, ichki A’zolaming tomirlariToj tomirlardan boshqa Hamma tomirlarTomirlamingKeneayishiYurak, miya, skelet Mushaklari tomirlariYurak tomirlariAdrenalin vegetativ nervlar oxirida mediatorlar atsetilxolin va Noradrenalinning ajralishini hamda nervlardan mushaklarga (ayniqsa, M ushaklar toliqqanda) o ‘tkazuvcharilikni oshiradi. Adrenalin Gistaminning erkin holda ajralishini kamaytiradi, mikrosirkulyatsiyaga Ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Adrenalin ozroq bo’lsa ham gematoensefalik To’siqdan o’tib, markaziy nerv sistemasini, asosan gipotalamusni Qo’zg’alishga olib keladi. Bunda bezovtalik, qaltirash, qusish markazini Ishga soladigan sohani rag’batlantirish hollari kuzatiladi. Gipotalamus Q o ‘z g ‘alish I tufayli ichki bezlarning sekretsiyasi oshadi, Termoregulyatsiya markazi qo’zg’atadi.Adrenalin kattalar va bolalarda bronxial astma xurujlarida, insulin Miqdori oshishi tufayli ro ‘y beradigan gipoglikemik holatlarda, Mahalliy anestetiklaming ta’sir muddatini uzaytirish uchun ular bilan Qo’llanadi. Adrenalin miokardning kislorodga bo’lgan ehtiyojini Oshiradi, shu tufayli hozirgi kunda shok, kollapsda deyarli Qo’llanilmaydi.Adrenalinning qorachiqni kengaytirish xususiyati bor, shuning Uchun ochiq burchakli glaukomada qo’llaniladi, chunki adrenalin bezlar Sekretsiyasini hamda ko’z ichida suyuqlik hosil bo’lishini kamaytiradiShuningdek, adrenalin bolalar amaliyotida nafas yo’llari torayganda Qo’llaniladi, chunki bronxlar shilliq mushaklarini bo’shashtiradi hamda Shu yerdagi qon tomirlarini qisqartiradi.Adrenalinni gipertoniya kasalligida, buyrak va jigar xurujlarida, Tireotoksikoz, gemotransfuzion shok, qandli diabet, feoxromotsitomada, Homiladorlik davrida qo’llash man etiladi.Adrenalin teri ostiga, mushaklar orasiga, venalarga hamda mahalliy Qo’llaniladi, shilliq pardalarga tomchi shaklida, ba’zan to’g’ri yurak Mushaklariga ham yuboriladi, me’da-ichak shirasida parchalanadi, Shuning uchun og’iz orqali yuborilmaydi.Adrenalin qisqa muddat ta’sir qiladi, teri ostiga yuborilganda ta’siri 30 daqiqa, venalarga yuborilganda 5 daqiqa davom etadi, chunki Neyronlar adrenalinni qaytadan o’ziga tezda qamrab olishi va KOMT, MAO ferm entlar ishtirokida parchalanishi mumkin. Adrenalin O’zgarmagan holda va uning metabolitlari organizmdan siydik orqali Chiqib ketadi.Keyingi ma’lumotlarga ko’ra, organizmda hosil bo’ladigan va dori Sifatida yuborilgan adrenalinni yurak tanlab parchalashdan saqlaydigan Oqsillar bilan bog’Iab oladi. Simpatik innervatsiya tonusi oshganda (stress) bog’langan adrenalin erkin holatda ajralib, yurakda moddalar Alm ashinuviga salbiy ta ’sir ko’rsatadi, stenokardiya, m iokard Infarktining kelib chiqishi omillaridan hisoblanadi.Adrenalin qo’llanganda quyidagi noxush asoratlar kuzatiladi: Yurak urishi tezlashadi, uning qon bilan ta’minlanishi izdan chiqadi, Qonda qandning miqdori oshadi, ko’ngil aynaydi. O rg anizm adrenalingaTez o’rganadi, ya’ni taxifilaksiya paydo bo’ladi, tez-tez takroran Yuborilganda uning ta’siri kamayib boradi. Ko’rsatib o’dlgan noxush Asoratlar bolalar va kattalarda ham uchraydi. Adrenalin yurakning Notekis urishiga ham olib keladi, aritm iyalar — qorinchalar Ekstrasistolalari paydo bo’ladi, bu hoi ko’pincha adrenalinga yurakning Sezuvchanligini oshiradigan moddalar (ftorotan, siklopropan)Qo’llanganda ro’y beradi.
Adrenalin miqdori oshganda yurak tez uradi, ekstrasistolalar, Hatto qorinchalarda fibrillyatsiya hosil bo’ladi. Umumiy qon bosimi Ham da kichik qon aylanishdagi bosim oshib ketadi, yurakka Tushadigan yuklama oshadi, yurak yetishmovchiligi ro ‘y beradi, O’pka shishi hamda miyaga qon qo’yilishi mumkin. Bu holatlarda Adrenolitiklar q o ‘llan ilad I, o ‘p k a va boshqa a ’zolar shishida Ganlioblokatorlardan foydalaniladiA – (3— adrenom im etiklardan noradrenalin bevosita qon Tomirlarda joylashgan a adrenoretseptorlami qo‘zg‘atib, arteriola va Venulalaming silliq mushaklarini toraytiradi, arterial hamda venoz Bosimni oshiradi, qon bosimi qisqa muddatga ko’tariladi, keyin Pasayadi.Ilgari noradrenalin asosan a – adrenoretseptorlam I Qo‘zg‘atadigan modda hisoblanardi, keyingi vaqtda bu moddaning Yurakdagi |3 – adrenoretseptorlarga ta’siri ma’lum bo‘ldishuning Uchun noradrenalin a – hamda (3 – adrenoretseptorlarga bevosita ta’sir Etuvchi moddalar orasida o‘z o’m ini oldi.Noradrenalin yurakdagi a-adrenoretseptorlam I adrenalinga Nisbatan kuchsizroq qo’zg’atadi, yurak zarbining hajmi oshsa ham Yurak urishi tezlashmaydi, hatto bir oz sekinlashisbi mumkin, chunki Yurakdan katta zarb bilan chiqqan qon aortadagi baroretseptorlami Qo‘zg‘atib, reflektor yo‘l bilan vagus nervi faolligini oshirib yuboradi. Noradrenalin yuborilganda yuz beradigan bradikardiyaning oldini Olish uchun atropin qo‘llash mumkin.Noradrenalin qon bosim I keskin pasayib ketganda — qon Tom irlar kollapsida q o ‘lla n ilad I; kardiogen shok ham da qon Quyilganda ro’y beradigan gemotransfuzion shoklarda noradrenalinni Qo’llash man etiladi.Noradrenalin faqat venaga tomchilatib yuboriladi, og‘iz orqali Yuborilsa, parchalanib ketadi, teri ostiga yuborilsa qon tomirlarini Keskin toraytirib, to ‘q im alard a nekroz hosil qilishi m um kin. Noradrenalinning faolligi tezda kamayib ketadi, qisqa muddat ta’sir Ko’rsatadi. Organizmda tez parchalanib, noradrenalin va uning M etabolitlari buyrak orqali chiqib ketadi. N oradrenalin bilan Davolanganda ham noxush asoratlar uchraydi — bemoming boshi Og’riydi, nafas olishi qiyinlashadi, bolalarda buyrak tomirlari torayib, Buyrak yetishmovchiligi ro’y beradi, noradrenalin teri ostiga tushsa, Nekroz yuz berishi mumkin.
4.1.2. a — va |3— adrenoretseptorlami bilvosita qo’zafluvchiModdalar
Efedrin gidroxloridAlkaloid efedrin Ephedra o ‘simligidan olingan, bu modda Mediator noradrenalinning vezikulalardan ajraljshini oshiradi hamda Mediatoraing qayta so’rilishiga to’sqinlik qiladi — sinaptik oraliqda Uning hajmi, adrenoretseptorlarga bo’lgan ta’siri oshib boradi. Shu bilan Birga efedrin adrenoretseptorlam ing m ediatorlarga nisbatan Sezuvchanligini ham oshiradi. Efedrin asosan presinaptik, Katexolaminlaming ajralishiga, qayta so’rilishiga ta ’sir ko’rsatadi, Ularning miqdorini oshirib, adrenoretseptorlami bilvosita qo’zg’atadi.Efedrinning asosiy ta’siri adrenalinga o’xshab ketadi. Yurak Faoliyatini, qon bosimini oshiradi, bronxlarni, qorachiqni kengaytiradi, Ko’z bosimiga, akkomodatsiyaga ta’sir qilmaydi, skelet mushaklari Tonusini, qonda qand m iqdorini oshiradi, ichak peristaltikasini Kamaytiradi.Adrenalinga nisbatan ta’siri sekinroq boshlanadi, lekin davomli Bo’ladi. Efedrin gematoentsefalik to’siqdan yaxshi o’tib, markaziy nerv Sistemasiga qo’zg’atuvchi ta ’sir ko’rsatadi. Efedrin o g ‘iz orqali Yuborilganda uning ta’siri saqlanib qoladi, chunki bu modda ferment Monoaminokisidazaga chidamli bo’ladi. Jigarda bir qismi boshqa Ferm entlar hisobidan dezam inlanishga uchraydi, efedrin 40% O’zgaimagan holda buyrak orqali organizmdan chiqib ketadi, enteral Va parenteral yo’llar orqali yuboriladi. Efedrin asosan bronxial astmani oldini olish hamda astmoid Holatlami davolash uchun, gipotoniyada, atrioventrikulyar blokda Qo’llaniladi. Chaqaloqlarda hamda bir yoshgacha bo’lgan bolalarda Katexolaminlaming miqdori va ulaming transport mexanizmlari to’liq Rivojlanmagan, shuning uchun ularda efedrinning ta’siri kamroq bo’ladi.Efedrin tez orada takror va takror yuborilganda unga organizm tez O’rganib qoladi, ya’ni taxifllaksiya paydo bo’ladi, pressor ta’siri Kamayib boradi. Efedrin qo’llanilganda uyqusizlik, bezovtalik, ko’ngil Aynishi, taxikardiya paydo bo’ladi, 5 yoshdan oshgan bolalarda efedrin Miqdori oshganda bezovtalik, taxikardiya yuz beradi, 5 yoshdan kichik Bolalarda esa markaziy nerv sistemasi faoliyati susayishi, hatto Uyquchanlik kuzatilishi mumkin.