2 – дарс. Мавзу: Син ҳарфи

Сод ҳарфи

ﺺ

ﺼ

ﺻ

ﺹ

Араб тилида махсус талаффузни талаб қилувчи ҳарфлар бор. Бундай ҳарфлардан учтаси билан танишган эдик. Улар зол, се ва ҳойи ҳутти ҳарфларидир. Мазкур ҳарфлар қаторидан яна сод, зод, то, зо эмфатик ундош товушлари ҳамда айн бўғиз товуши ҳам жой олади. Ҳуснихат санъатида котиблар бу ҳарфларга «ёт (бегона) ҳарфлар» деб ном берганлар. Мазкур ҳарфларнинг бундай аталишига сабаб юқорида таъкидлаб ўтганимиздек, уларнинг артикуляциясидаги мушкуллик, яъни талаффузимиз учун мос келмаслигидир. Бу ҳарфларни тўғри талаффуз қилиш кўникмаларини ҳосил қилиш учун узоқ фурсат махсус машқ қилиш керак бўлади. Бу ҳарфларнинг сони саккизта бўлиб, улар:
айн, зо, то, зод, сод, ҳойи ҳутти, се, зол
ذ ث ح ص ض ط ظ ع
Мазкур ҳарфларнинг учтаси, яъни зол, се, ҳойи ҳутти (ﺫ ﺡ ث) ҳарфлари ўтилган дарслар орқали бизга таниш. Навбатдаги танишишимиз лозим бўлган ёт ҳарфлардан бири сод ҳарфидир. Сод ҳарфи қаттиқ «с» товушини ифодалайди. Шунинг учун унинг тагига чизиқча қўямиз (с). Бу товуш ўзбек тилида мавжуд эмас. Сод ҳарфи тил орқа ундош товуши бўлиб, тилнинг орқа томонининг юмшоқ танглайга теккизган ҳолда тил учини юқори олд тишларга яқинлаштириб, оғиз бўшлиғини ҳаво билан тўлдириб бутун оғиз бўшлиғи иштирокида талаффуз қилинади. Сод ҳарфи икки унсурдан иборат бўлиб, биринчи унсури сатр чизиғи устида, иккинчи унсур сатр чизиғидан пастга тушириб ёзилади. Тўрт хил ёзилиш шаклига эга. Унинг сўз боши ва сўз ўртасида келадиган шакллари сатр чизиғи устида, алоҳида ва сўз охирида келган шаклларининг иккинчи унсури эса йўл чизиғидан пастга тушириб ёзилади. Ҳар икки тарафдан келадиган ҳарфларга уланади. Сабр, Собир, сайёд, савоб, фасл каби сўзларнинг ёзилишида иштирок этади.
ص ﺼ صصص