2- amaliy mashg‘ulot mashina detallarining chegaraviy va haqiqiy o‘lchamlarini aniqlash ishning maqsadi

2- AMALIY MASHG‘ULOT

MASHINA DETALLARINING CHEGARAVIY VA HAQIQIY O‘LCHAMLARINI ANIQLASH
ISHNING MAQSADI:

Mikrometr va optimetr yordamida xaqiqiy detallarni o‘lchash metodlari va o‘tqazmalar jadvali bilan tanishish.

Xar bir mashina yoki detal aloxida qism va detallardan yig‘iladi. Ikkita bir biriga kiruvchi detallarning yig‘ilishida qo‘shiluvchi va qo‘shib oluvchi sirtlar farqlanadi.

Sirtni qoplovchi silindrsimon ulanishning umumiy nomi – teshik, qoplanuvchi esa – val. Teshik va val shartli nomlari boshqa qoplovchi va qoplanuvchi sirtlarga xam misol uchun tekis ulanishlarga, parallel tekisliklarga xam ishlatilinadi. Detallarning ishlovida nafaqat qator ishlov berilayotgan detallarda, balki bir detalning xar-xil kesimlarida xam aniq berilgan o‘lchovni keltirib bo‘lmaydi. Bu detalga ishlov berish davomida unga ko‘p faktorlar tasir qiladi.

Detal chizmasini chizish davomida loyixalovchi shu detalning ishchi o‘lchovini o‘rnatadi. Misol uchun, val diametri o‘lchovini. Bu o‘lcham nominal o‘lcham deyiladi va u ulcham tashkil etuvchi val va teshik uchun umumiy o‘lchov xisoblanadi.

Ishlovning xatoligini xisobga olgan xolda loyixalovchi chizmada bir mas ikkita yo‘l qo‘yilgan o‘lchamni ko‘rsatadi: eng katta yo‘l qo‘yilgan o‘lcham va eng kichik yo‘l qo‘yilgan o‘lcham. Eng katta yo‘l qo‘yilgan o‘lcham va eng kichik yo‘l qo‘yilgan o‘lcham shartli ravishda ishlovga do‘pusk yoki dopusk deyiladi.

Detallarning ishlovidagi o‘lchamlarning to‘g‘ri olinishi ularning o‘lchanishi bilan olinadi. O‘lchovdagi xamma ishlatilinadigan aspoblar shartli ravishda o‘lchov vositalari deyiladi. O‘lchovda nuqsonlar bo‘lishi mumkin. O‘lcham nuqsoni deb o‘lchov vositalari va o‘lchanayotgan o‘lchamning xaqiqiy qiymati orasidagi farqqa aytiladi.

Xaqiqiy o‘lcham deb yo‘l qo‘yilgan nuqsonni xisobi bilan o‘lchangan o‘lchamga aytiladi. YAroqli detallar uchun xaqiqiy o‘lcham do‘pusk maydonida bo‘lishi kerak. Agar xaqiqiy razmer do‘pusk maydonidan katta bo‘lsa unda detal nuqson bilan ishlangan bo‘ladi lekin uni to‘g‘irlasa bo‘ladi. Agar xaqiqiy razmer do‘pusk maydonidan kichik bo‘lsa unda detal nuqson bilan ishlangan bo‘ladi va bu nuqsonni to‘g‘irlab bo‘lmaydi.

CHizmani engillashtirish uchun nominal razmerdan og‘ishlar kiritilgan: ustki eng katta og‘ish ES, ES – eng katta va nominal o‘lchamning algebraik farqi; pastki eng katta og‘ishEI, EI – eng kichik va nominal o‘lchamlarning algebraik farqi.