1variant O’zbekiston Respublikasi byudjet tizimi tuzilishi modellari

2variant
Davlat budjeti g’azna ijrosining mohiyati va ahamiyati
Davlat Byudjeti orqali hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini moliyaviy mablag’lar bilan ta’minlashda, respublikamizda qabul qilingan ijtimoiy dasturlarni, birinchi navbatda, aholining ijtimoiy nochor tabaqalarini aniq tarzda qo’llab-quvvatlash, sog’lom avlodni tarbiyalash asosida aholi farovonligini oshirishga qaratilgan kuchli ijtimoiy siyosatning ta’sirchanligi va aniq tarzda moliyaviy qo’llab-quvatlashni kuchaytirishda mahalliy Byudjetlarni samarali ijrosining ahamiyati katta. Bozor iqtisodiyotida davlatning moliyaviy resurslarni boshqarish ahamiyati beqiyos hisoblanadi, shu sababli respublikamizda Davlat byudjeti ijrosini amalga oshirishda g’aznachilik tizimiga o’tish zaruriyati paydo bo’lmoqda
Byudjet tuzilishi mamlakatning davlat byudjeti va byudjet tizimini, uning bo‘g‘inlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni tashkil qilish shakllarini, Byudjet tasnifini, Byudjet tizimiga kiradigan barcha darajadagi Byudjetlar faoliyatining huquqiy asoslarini, Byudjetlar tarkibi va tuzilmasini, Byudjet mablag‘larini shakllantirish va sarflashdagi tartib-qoidalar va boshqalarni belgilab beradi. Byudjet tuzilishining qanday tuzilganligi mamlakatning ma’muriyhududiy tuzilishiga va hukumat organlarining vakolatlari taqsimotiga bog‘liq bo‘ladi. Markaziy hukumat bilan mamlakatning ma’muriy-hududiy tuzilmalari (shtatlar, provinsiyalar, oblastlar, o‘lkalar kabi) o‘rtasida hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishiga ko‘ra barcha davlatlar unitar va federativ (federativ davlatlarda davlat tuzilishining ikki shakli – federativ va konfederativ davlat tuzilishi mavjud) davlatlarga bo‘linadi. Unitar va federativ (konfederativ) davlat tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlari quyidagi chizmada aks ettirilgan. Davlat byudjetining g’azna ijrosini tashkil etish, shuningdek, uning davlat
daromadlari va xarajatlarini hisobga olish O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi G’aznachiligi tomonidan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi
bilan birgalikda amalga oshiriladi. Davlat byudjeti ijrosi g’aznachilik tizimining
joriy etilishi quyidagi ijobiy natijalarga erishishga imkoniyat beradi:
davlat moliyaviy resurslarining real hajmini va uning istiqbol
ko’rsatkichlarini doimiy nazorat qilish;
davlat moliyasining holati to’g’risidagi tezkor va muntazam ravishda
axborotlarni yig’ish, qayta ishlash va tahlil qilish;
davlat byudjeti daromad va xarajatlari kassa ijrosining har kungi
aniqlashtirilgan monitoringini o’tkazish;
tasdiqlangan byudjet mablag’lari doirasida byudjet tashkilotlarining tovarlar
va xizmatlar etkazib beruvchilar oldidagi majburiyatlarini qabul qilish bosqichida
dastlabki nazoratni amalga oshirish;
moliya organlari tomonidan byudjet xarajatlarini o’z vaqtida va manzilli
moliyalashtirish orqali byudjet mablag’larini bosh taqsimlovchilari tomonidan
suiste’mol qilish va noto’g’ri ishlatishning oldini olish maqsadida joriy nazorat
olib borish;
byudjet tashkilotlari majburiyatlarni olgandan keyin pul mablag’larini
G’aznachilik hisobraqamidan to’g’ridan-to’g’ri tovar etkazib beruvchilar
hisobraqamiga o’tkazish orqali pul oqimlari harakatini tezlashtirish;
o’z vaqtida to’lovni amalga oshirish orqali ta’minotchilarning moliyaviy
imkoniyatlarini yaxshilash;
g’aznachilik tizimining bir pog’onasidan ikkinchi pog’onasiga pul
mablag’lari o’tkazishni tezlashtirish orqali byudjet mablag’larining tezkor
harakat qilishini ta’minlash.
G’aznachilik tizimida Davlat byudjeti xarajatlarini, birinchi navbatda,
birinchi darajali xarajatlarni o’z vaqtida to’lash, kassaviy uzilish holatlarining
oldini olish, bir mintaqaga tushadigan resurslarni boshqa mintaqaning
majburiyatini ta’minlash uchun yo’naltirish yo’li bilan markazlashgan tarzda
turli darajadagi byudjetlarning daromadlarini boshqarish mexanizmini joriy
qilish mumkin.
2. Асосий воситалар бажарадиган вазифасига кура ишлаб чикариш ва ноишлаб чикариш воситаларига булинади. Ишлаб чикариш асосий воситаларини бевосита моддий неъматларни яратишда иштирок этадиган воситаларидир. Ноишлаб чикариш асосий воситалари гурухига уй – жой хамда каммунал – хужалик, маиший хизмат, согликни саклаш, таълим ва бошкаришнинг асосий воситалари киритилади.
Ишлаб чикариш ва хужалик фаолиятида асосий воситалар объектларидан фойдаланиш даражасига кура куйидаги гурухларга булинади:
 Фойдаланилаётган;
 Захирада турган;
 Бузук ёки ишлатиш холатида булмаган асосий воситалар;
Асосий воситаларнинг бундай гурухланиши улардан фойдаланиш самарадорлигини бахолаш, эскирган воситаларни алмаштириш, кераксиз асосий воситаларни бошка корхонага бериш ёки сотиш тугрисида карор кабул килиш, шуненгдек уларни эскиришини тугри хисоб – китоб килиш учун зарур.
Асосий воситалар натурал – моддий таркибига кура куйидаги гурухларга булинади:
 Ер;
 Ерни обододонлаштириш буйича капитал таълим;
 Иморатлар;
 Иншоатлар;
 Узатувчи мосламалар;
 Машина ва жихозлар;
 Транспорт воситалари;
 Асбоб – ускуналар;
 Ишлаб чикариш инвентарлари;
 Хужалик инвентарлари;
 Иш хайвонлари ва махсулдор чорва;
 Куп йиллик дарахтлар;
 Бошка асосий воситалар;
«Асосий воситалар» н6омли 5 – сон БХМА га биноан асосий воситалар куйидаги бахоларда бахоланади;
 Дастлабки киймат;
 Сотиш киймати;
 Тугатиш киймати;
 Колдик киймати;
 Уринни коплаш киймати.