3variant 1.Byudjet kodeksi, uning byudjet tizimini boshqarish va tartibga solishdagi ahamiyati O’zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi O’zbekiston
Respublikasining 2013 yil 26 dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasining
Byudjet kodeksini tasdiqlash to’g’risida” O’RQ-360-son Qonuniga asosan,
2014 yil 1 yanvardan amaliyotga joriy etildi.
Byudjet kodeksini ishlab chiqish va qabul qilishdan asosiy maqsad –
byudjet jarayonini tartibga soluvchi hamda amaldagi qarama-qarshi va eskirgan
me’yorlarni bartaraf qiluvchi yagona qonun hujjatini ishlab chiqish va byudjet
jarayoni ishtirokchilarining vakolatlarini tizimlashtirishdan iboratdir. Byudjet
kodeksi O’zbekiston Respublikasining byudjet tizimi byudjetlarini
shakllantirish, tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash, ijro etish, davlat
tomonidan mablag’ jalb qilish va byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlari ijrosini
nazorat qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi.
Byudjet kodeksining qabul qilinishi davlat moliyasining xalqaro
standartlarga mos keluvchi, yagona unifikatsiyalashgan qonunchilik bazasi
yaratilishiga olib keldi. Unda nazarda tutilgan me’yorlar va qoidalar byudjet
jarayonining barcha bosqich va darajalarida yagona huquqiy normalar
qo’llanilishini va bir xil yondashuvni ta’minlash orqali byudjet jarayonining
hamma ishtirokchilari ishini engillashtirishga qaratilgan. Ushbu kodeks nafaqat
moliya, g’aznachilik yoki nazorat-taftish organlari xodimlari uchun, balki
byudjet jarayonida bevosita ishtirok etuvchi mahalliy vakillik va ijroiya
organlari vakillari uchun ham muhim hujjat bo’lib xizmat qiladi.
O’zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi yuqorida ta’kidlaganimizdek, taraqqiy etgan mamlakatlarning bu boradagi ilg’or tajribasini hisobga
olgan holda ishlab chiqilgan bo’lib, u O’zbekiston Respublikasining asosiy
ikkita – «Byudjet tizimi to’g’risida»gi va «Davlat byudjeti g’azna ijrosi
to’g’risida»gi Qonunlarning deyarli barcha me’yorlarini hamda byudjet
jarayonining alohida masalalarini tartibga soluvchi oltita qonun,
Prezidentimizning farmon va qarorlari, Hukumat qarorlari va idoralararo jami 50
dan ortiq me’yoriy-huquqiy hujjatlarini o’z ichiga qamrab olgan hamda unda
turli qonunosti hujjatlarida nazarda tutilgan me’yor va qoidalar tizimlashtirib,
muvofiqlashtirilgan, byudjet qonunchiligida foydalaniladigan aniq
tushunchalarga ta’riflar berilgan.
3.2
3.3XYuSning moliyaviy holati kompleks tushuncha bo‘lib, uning xo‘jalik va tijorat faoliyati jarayonida vujudga keladigan moliyaviy munosabatlar barcha elementlarining o‘zaro ta’sirchanligini aks ettiradi. XYuSning moliyaviy holati mablag‘larni joylashtirish va ulardan foydalanish hamda ularni shakllantirish manbalari bilan xarakterlanadi. Moliyaviy holatni aniqlash uchun quyidagilarni o‘z ichiga oluvchi moliyaviy tahlil o‘tkaziladi: • moliyaviy holatning ekspres-tahlili (aktivlar va passivlar tarkibiy tuzilmasining, mol-mulk, zaxiralar va xarajatlar holatining tahlili); • moliyaviy barqarorlik tahlili; • XYuS balansi likvidligining tahlili; • faoliyatning moliyaviy natijalari tahlili; • rentabellik va ishbilarmonlik faolligi tahlili. XYuSning moliyaviy holati, shuningdek, moliyaviy resurslarni shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonlarini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlar majmui bilan ham xarakterlanadi. Moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining natijalari faqat XYuS ishchi va xizmatchilarining diqqat-e’tiborida bo‘libgina qolmasdan, xuddi shu holat xo‘jalik faoliyati bo‘yicha uning hamkorlari, davlat, moliya, soliq organlari va boshqalarning ham diqqat markazida bo‘ladi. Bularning barchasi XYuS moliyaviy holati tahlilini amalga oshirishning muhimligi va uning iqtisodiy jarayonlardagi ahamiyatini oshiradi. Moliyaviy tahlilning maqsadi quyidagilardan iborat: • moliyaviy holat ko‘rsatkichlarining o‘zgarishini aniqlash; • barqarorlikka ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni aniqlash; • moliyaviy holatning sifat va miqdoriy o‘zgarishlarini baholash; • ma’lum bir sana uchun XYuS moliyaviy ahvolini baholash; • moliyaviy holat o‘zgarishining asosiy yo‘nalishlarini aniqlash; • va boshqalar. Moliyaviy holat tahlilida XYuS tomonidan sotilgan mahsulotning rentabelligi, uning ishlovchi kapitali, moliyaviy barqarorligi, balansining likvidligi, to‘lov qobiliyati va kreditga layoqatligi aniqlanadi va ularga baho beriladi. XYuSning sog‘lom (normal) moliyaviy barqarorligi xususida quyidagi parametrlarni birgalikda olib qarab gapirish mumkin: • to‘lov qobiliyati (o‘z majburiyatlari bo‘yicha XYuSning barqaror hisob-kitoblarni amalga oshirish imkoniyati) • balansning likvidligi (majburiyatlarni likvid aktivlar bilan qoplash darajasi); • kreditga layoqatlilik (kreditlarni qaytarish qobiliyati); • rentabellik (foydalilik). Yuqorida bayon etilgan omillarning har biri tahlil qilishning o‘z metodikasiga ega
