1/S ×(dm/dt)

17. Diffuziya. Aralashma konsentratsiyasining tashqi ta'sirlarsiz o‘z-o‘zidan tenglashish jarayoni diffuziya deyiladi. Termodinamik nuqtai nazardan, diffuziya qaytmas jarayon bo‘lib, sistema entropiyasining ortishi bilan boradi. Molekulyar kindik nazardan diffuziya molekulalarning xaotik harakati natijasi bo‘lib, zarrachalarni geometrik fazoda teng taqsimlanishi olib keladi.

Jarayonni miqdoriy tavsiflash uchun diffuziya tezligi ( diffuzion oqim ) tushunchasi kiritilgan. Diffuzion oqim deb, diffuziya yo‘nalishiga perpendikulyar bo‘lgan maydon birligidan vaqt birligi ichida diffuziyalanuvchi moddaning miqdoriga aytiladi:

1/S ×(dm/dt)

bu yerda: m- t vaqt ichida S sirtdan o‘tgan moddaning massasi.

Diffuziya tezligi diffuziyalanuvchi moddaning tabiati, diffuziya o‘tayotgan muhit va haroratga bog‘liq.

Osmos. Biror moddaning С1 konsentratsiyali eritmasi idishi bilan xuddi shu moddaning konsentratsiyasi kichikroq С2 bo‘lgan idish ichiga tushirilgan deylik. Ichki idishning devorlari yarim o‘tkazgich materialdan yasalgan bo‘lib, undan erituvchining molekulalari bemalol o‘ta olsin, erigan moddaning molekulalari esa butunlay o‘ta olmasin. Jarayon konsentratsiyalarning tenglashishi yo‘nalishida boradi. Yarim o‘tkazgich to‘siq (parda) orqali bunday bir taraflama diffuziya jarayoni osmos deyiladi.

18. Osmotik bosim – osmosni to‘xtatish uchun eritmaga berilishi kerak bo‘lgan qo‘shimcha bosimdir. Osmotik bosim erituvchi bilan eritma orasiga qoʻyilgan yarim oʻtkazuvchi (oʻzidan erituvchini oʻtkazib, erigan moddani oʻtkazmaydigan) parda va osmometr yordamida aniqlanadi. Osmotik bosim eritmada erigan moddaning konsentratsiyasini oʻta kamaytirish uchun erituvchining eritmaga soʻrilishini yuzaga keltirib chiqaradi. Osmotik bosim bir xil boʻlgan eritmalar izotonik yoki izoosmotik eritmalar, agar bir eritmaning Osmotik bosimi boshqasinikiga nisbatan yuqori boʻlsa, gipertonik, past boʻlsa gipotonik eritma deyiladi. Osmotik bosimni oʻlchash usullari va texnikasi haqidagi taʼlimot osmometriya deb ataladi.

19.

20. Еkstraktsiya (lotin. еkstraho – ajrataman) – Moddalarni bir suyuqlikdan yoki qattiq moddalardan boshqa еrituvchi (еkstragent) yordamida ajratib olishdir. Еkstraktsiya – aralashma komponentlarining har xil еruvchilarda turlicha еrishi asoslangan. Ekstraksiya murakkab tabiiy va texnikaviy eritmalardan tashkiliy qismlarni ajratib olishda keng qo‘llaniladi. Erigan moddani to‘liq ekstraksiya qilib olish uchun ekstraksiya jarayoni bir necha marta o‘tkaziladi.

21. Gibbs-Konovalovning 1-qonuni: to‘yingan bug‘ sistemaga qo‘shilganda, uning umumiy bosimini oshiruvchi komponent bilan boyigan bo‘ladi yoki aralashmadagi komponentlardan qaysi biri aralashmaga qo‘shilganda aralashmaning bug‘ bosimi ko‘tarilsa yoki qaynash harorati pasaysa, bug‘da o‘sha komponent ko‘p bo‘ladi. Komponentlarning kritik haroratidan uzoqroq sohada barcha eritmalar uchun bajariladi.

Gibbs-Konovalovning 2-qonuni: umumiy bosimning ekstremum nuqtalarida suyuqlik va bug‘ning tarkiblari bir xildir.

Gibbs-Konovalovning 3-qonuni: T=const va р=const da suyuq va gaz fazalarining tarkibi mos ravishda o‘zgaradi. 2- va 3-qonunlar har qanday eritmalar uchun termodinamikaning umumiy qonuni.

22. Uchuvchan aralashma bilan muvozanatda bo‘lgan bug‘qning tarkibiga harorat ta‘sirining asosiy qonuniyatlari Vrevskiy qonunlari bilan ifodalanadi.

Vrevskiyning 1-qonuni: o‘zgarmas tarkibli eritmaning harorati oshirilganda uning bug‘i parsial molyar bug‘lanish issiqligi katta bo‘lgan komponent bilan boyiydi.

Vrevskiyning 2-qonuni: agar binar sistema umumiy bosimning maksimumi bilan tavsiflansa, u holda harorat ko‘tarilganda azeotrop aralashmada parsial molyar bug‘lanish issiqligi katta bo‘lgan komponentning konsentratsiyasi ortadi. Agar sistema umumiy bosimning minimumi bilan tavsiflansa (qaynash haroratining maksimumi), u holda, harorat ko‘tarilganda, azeotrop aralashmada parsial molyar bug0lanish issiqligi kichik bo‘lgan komponentning konsentratsiyasi ortadi.

Vrevskiyning 3-qonuni 1- va 2-qonunlardan kelib chiqadi: agar binar sistema umumiy bosimning maksimumi bilan tavsiflansa,harorat o„zgartirilishi bilan bug‘ning va suyuq azeotrop aralashmaning tarkiblari bitta yo‘nalishda o‘zgaradi. Agar binar sistema umumiy bosimning minimumi bilan tavsiflansa, harorat o‘zgartirilishi bilan, bug‘ning va azeotrop aralashmaning tarkiblari qarama-qarshi yo‘nalishlarda o‘zgaradi.

23.