1.«O‘zbekiston tarixi» fanining predmeti, nazariy- metodologik tamoyillari va uni o‘rganishning ahamiyati. Barkamol avlod tarbiyasida Vatanimiz tarixining o‘rni

85. Глобаллашув тушунчаси моҳияти ва мазмуни.

Ҳар бир қудратли цивилизация ўз тараққиётининг чўққисида дунё миқёсида ўз тартибини ўрнатишга ҳаракат қилган. Унинг мақсади ўз ички қоида ва меъёрларини мумкин қадар кенг тарқатиш ва шу тариқа уйғунлик ва тартиб ҳукм сурган янги дунё қуришдан иборат бўлган. Ғарбдаги кўпгина тадқиқотчилар бозор иқтисодиёти, вакиллик, дунёвий демократия, сиёсий плюрализм ва очиқ жамият ғоялари ҳозирги замон глобализациясининг негизидир, деган фикрга қўшилмоқдалар. Уларнинг фикрича, инсоният тарихида биринчи марта Ер куррасида яшовчи кишиларнинг мутлақ кўпчилиги турмуш тарзининг асосий тамойилларини бир хилда тушуна бошламоқдалар. Бу глобализациянинг ғоявий негизини ташкил этади. Глобаллашув жараёни ва унинг илмий-методологик жиҳатларини кенгроқ ёритиш мақсадида аввало “глобаллашув” атамасига жаҳон мутахассислари ва олимларининг билдирган муносабатини ўрганишдан бошласак, мақсадга мувофиқ бўлади. Россиялик сиёсатшунос олим И.А.Уткиннинг “Глобализация: процесс и осмысление” китобининг “Глобализация: за и против” номли 3-бобида глобаллашув жараёнининг мафкурачилари иккита қоидага алоҳида урғу беришларини таъкидлаган. Булар: биринчидан, умумий бозорда қатнашиш ҳар бир давлатга фойда келтиради.

Иккинчидан, ишлаб чиқариш кучларининг, фойда ва рақобатнинг кўтарилиши натижасида ҳар бир давлатда ютган ва ютқизганлар бўлади1 . Америкалик назариётчи Н.Глейзернинг фикрича, глобаллашув – бу бутун дунё миқёсида Ғарб назорати остидаги маълумотларнинг тарқалишидир. Улар кириб борган давлатларнинг қадриятларига қаттиқ таъсир ўтказади. Унинг фикрини Чехия собиқ президенти Вацлав Гавел давом эттириб: “глобаллашув бу аввало маданиятнинг глобаллашуви, яъни ғарб цивилизациясининг, айниқса, америкача маданиятнинг дунё цивилизациясига таъсири тушунилади”2 , – дейди. Дарҳақиқат, асримиз бошида дунё миқёсида яратилган замонавий техника ва технологияларнинг 35,8 фоизи АҚШ зиммасига тўғри келади. Ушбу далилга асосланиб иқтисодий ва маданий глобаллашувда АҚШнинг етакчилик мавқеини тавсифлаб америкалик футуролог Х.Макрей: “...бундан буён ҳам АҚШ барча соҳалардаги интеллектуал устунлигини сақлаб қолиши, унинг маданияти, ғоялари ва тили бутун дунёда тарғиб этилиши шубҳасиз”3 ,–деб баҳолайди ва буни информацион ҳуружлари билан халқни, айниқса ёшлар дунёқарашига қанчалик таъсир ўтказаётганини Россия давлати мисолида кўриш мумкин. Ғарб оммавий ахборотлари таъсирида Россияда 1991-1995 йилларда ўз жонига суиқасд қилганлар сони 1,6 марта кўпайди. Ҳозир ўртача 100 минг кишига йилига 40-42 та ана шундай ҳолат тўғри келмоқда. Бу кўрсаткич айрим минтақаларда 120-180 кишини ташкил этмоқда4 .
Демак, глобаллашув – турли мамлакатлар иқтисоди, маданияти, маънавияти, одамлари ўртасидаги ўзаро таъсир ва боғлиқликнинг кучайишидир. Умуман олганда глобаллашув тушунчасига берилган таърифлар хилма-хил. Лекин унинг хусусиятларини тўлароқ қамраб олгани француз тадқиқотчиси Б.Банди берган таърифдир. Унда глобаллашув жараёнининг уч ўлчовли эканига урғу берилади: - глобаллашув – муттасил давом этаётган тарихий жараён; - глобаллашув – жаҳоннинг гомогенлашуви ва универсаллашуви жараёни; - глобаллашув – миллий чегараларнинг“ювилиб кетиш” жараёни1 . Сиёсий фанлар доктори, профессор Н.А.Қосимованинг фикрича, глобаллашув стихияли ҳодиса бўлиб, у кўпчилик ҳолларда глобаллашув жараёнида қатнашувчиларнинг хоҳишистакларига ва талабларига боғлиқ бўлмайди1