1mavzu: “Buxgalteriyada axborot texnologiylari” f

Naqd pulsiz xisob-kitoblarning amaldagi shakllari
Naqd pulsiz xisob-kitoblarning iqtisodiy asosi bu moddiy ishlab chiqarishdir. Moddiy ishlab chiqarish jarayonida jo’natilgan tovarlar, ko’rsatilgan xizmatlar va bajarilgan ishlar uchun to’lovlar amalga oshiriladi. Bundan tashqari, korxona va tashkilotlarning byudjet bilan xisob-kitoblar, davlat, ijtimoiy sug’urta muassasa-lari, sud, arbitraj idoralari bilan xam xisob - kitoblar yuriti-ladi. Yuqoridagi xisob - kitoblarning asosiy qismi naqd pulsiz xisob - kitoblar acosini tashkil etiladi.
Naqd pulsiz pul aylanishi pulli munosabatlar ishtirokchilari-ning xududiy joylashuviga ko’ra bir shaxar ichidagi va shaxarlararo pul aylanishiga bo’linadi. Bir shaxar ichidagi bir yoki turli banklar xizmatidan foydalanadigan korxona va tashkilotlar o’rtasida yuzaga keladigan naqdsiz pul aylanishi bir shaxar ichidagi naqd pul aylanishi deyiladi. Turli shaxarlarda joylashgan banklarning xiz-matidan foydalanuvchi korxona va tashkilotlar o’rtasida yuzaga kela-digan pul aylanishi shaxarlararo naqdsiz pul aylanishi deyiladi.
Tovar operatsiyalari xamda notovar operatsiyalari bo’yicha naqd pulsiz xisob-kitoblar naqd pulsiz xisob - kitoblarning turli shakllari yordamida amalga oshiriladi. Bu shakllarning xar biri xujjatlar aylanishi, mazmuni jixatdan aloxida xususiyatlarga ega.
O’zbekistonning amaldagi qonunchiligiga ko’ra xo’jaliklar o’rta-sidagi o’zaro kitoblar naqd pulsiz xisob - kitoblarning quyidagi shakllari asosida amalga oshiriladi:
– to’lov topshiriqnomasi;
– to’lov talabnomasi;
–akkreditivlar;
– inkassa topshiriqlari;
– xisob cheklari;
– memorial order;
– plastik kartochkalar.
To’lovchi va mablag’ oluvchi tomonlar orasidagi xisob - kitob qilish uchun tanlangan shakl xo’jalik shartnomasi asosida belgila-nadi. Xisob - kitob shakllari bu xuquqiy mehyorlarda ko’zda tutilgan, xisob - kitob xujjatining turi, xujjatlar aylanish tartibi, mab-lag’larni mol sotuvchi korxona xisobvarag’iga o’tkazish va yozish usuli bir-biridan farq qiluvchi xisob - kitob turlaridir.
Naqd pulsiz xisob - kitob xujjatlarining xar biri belgilangan tartibda rasmiylashtirilgandagina bank tomonidan ijro uchun qa-bul qilinadi. Xar bir xujjat shakli talablarga javob beradigan xolda rasmiylashtirilib, unda quyidagi rekvizitlar bo’lishi shart:
– xisob-kitob xujjatining nomi;
– xujjatning nomeri va rasmiylashtirilgan sana;
– to’lovchi korxonaning nomi, bankdagi xisobvaraq nomeri, unga xizmat ko’rsatuvchi bank nomi va bank kodi;
– pul oluvchi korxona yoki tashkilot nomi, uning bankdagi xi-sobvaraq nomeri, unga xizmat ko’rsatuvchi bank nomi va bank kodi:
– to’lov summasi;
– to’lov maqsadi.
Xujjatlar korxona raxbari va bosh buxgalteri tomonidan im-zolangan va korxona muxri tushirilgan bo’lishi shart. Xujjatlar bank tomonidan bank operatsion kuni davomida ijro uchun qabul qilinadi va shu kuni balansdan o’tkaziladi.
Naqd pulsiz xisob - kitoblarning aloxida shakllarini quyida ko’rib chiqamiz.