Pul mablag’larining korxona iqtisodiyotidagi o’rni va ularning asosiy vazifalari Bozor iqtisodiyoti sharoitida naqd pulsiz xisob kitoblardan samarali foydalanish korxonalar iqtisodiyotining barkaror rivojlanishining ta’minlovchi asosiy omillaridan biridir. CHunki korxonalar faoliyatining uzluksiz davom etishini ta’minlash uchun zarur ishlab chiqarish zaxiralari va mehnat vositalari sotib olish, davlat byudjetidan tashqari fondlar uchun to’lovlarni amalga oshirish uchun ma’lum miqdorda naqd pulsiz xisob kitoblar talab qilinadi. SHuning uchun xam korxonalar mavjud pul mablag’larini Yuqorida ko’rsatilgan maqsadlarga sarflashda iqtisodiy jihatdan manfaatli va tejamli bo’lgan xamda korxonaga o’z mablag’laridan ratsional foydalanish imkonini berishni birinchi navbatda xisobga olish zarur. Yuqoridagi fikr va mulohazalar ushbu mavzuning dolzarbligini belgilab beradi va bozor munosabatlari sharoitida korxonalarning pul mablag’lari va ularning xarajati tugrisidagi boshqaruv apparati uchun zarur ma’lumotlarni buxgalteriya shakllantirish masalalarini o’rgatadi.
Ma’lumki, iqtisodiyotni rivojlanishing barcha bosqichlarida naqd pulsiz xisob kitoblar alohida axamiyatga ega bo’lgan va ularni xisobga olish tartibi usha davrdagi iqtisodiyotning rivojlanishi darajasidan kelib chiqqan. CHunki xar kanday bosqichda iqtisodiyotning rivojlanishi u yoki bu modeliga amal qilgan va uning ajralmas qismi sifatida esa buxgalteriya xisobi ishtirok etgan. Taraqqiyotning Yuqori pog’onasiga ko’tarilish esa xar doim iqtisodiyot fanlarining, chunonchi buxgalteriya xisobining rivojlanishi xam belgilab bergan va ular xam ta’sir etgan. Bozor munosabatlarining shakllanishi va uning chuqurlashuvi naqd pulsiz xisob kitoblar xisobining uslubiy asoslari va ularning xarakatini ifodalovchi ko’rsatkichlarning sifat jihatidan o’zgarishini talab qilmoqda. SHuning uchun xam naqd pulsiz xisob kitoblarning xisobini tartibga soluvchi qonuniy va me’yoriy hujjatlarni tubdan qayta qarib chiqishni talab qildi. SHu asosda Respublikamizda naqd pulsiz xisob kitoblar xisobini tartibga soluvchi qonuniy va me’yoriy hujjatlar oxirgi yillarda bozor iqtisodiyoti talablaridan kelab chiqqan holda ishlab chiqildi va bu buxgalteriya xisobining uslubiy asoslarini to’la islox kilinishini ta’minlay olmaydi. CHunki asosiy e’tibor tashki foydalanuvchilarni kiziktiradigan ko’rsatgichlarni ishlab chiqishga karatildi va bu borada ancha muvaffakiyatlarga xam erishildi. Tugriroђi naqd pulsiz xisob kitoblarni xalqaro andoza talablariga ancha yaqinlashtiradi va ularni xisoblash uchun zarur ma’lumotlar bilan ta’minlovchi buxgalteriya xisobi esa eskicha qolaveradi.
Korxona amalga oshiradigan xar qanday faoliyat turi pul mablag’larini talab qiladi. Korxona pul mablag’lari asosida mahsulot, ish va xizmatlarni sotishdan, shuningdek qimmatbaho qog’ozlarni va mol mulkni sotishdan kelib tushadi. Yangi tashkil bo’layotgan korxonalarga esa tasvirchilar ustav kapitalini shakllantirish uchun bankdagi xisoblash schetiga naqd pul topshirishi yoki o’tkazib berish (yuridik shaxslar) mumkin.
Korxona o’ziga tegishli bo’lgan pul mablag’larini o’zining asosiy va qushimcha faoliyatni rivojlantirish, tovar moddiy qiymatliklarini sotib olish, ishchi va xizmatchilarga ish haqi to’lash, kapital qo’yilmalarni (ishlab chiqarish va madaniy-maishiy ob’ektlarni qurish, avtomobillar, traktorlar va boshqa asosiy vositalarni sotib olish, ko’p yillik mevali va manzarali daraxtlarni o’tkazish va o’stirish, shuningdek asosiy podani tashkil qilish) o’zlashtirish va davlat byudjeti va byudjetdan tashqari fondlarga va boshqa yuridik va jismoniy shaxslarga ko’rsatgan xizmatlari uchun Xujalik sub’ektlarining faoliyatini tartibga soluvchi qonu-niyatlar va me’eriy hujjatlarda qilinmagan maqsadlarga sarflash mumkin.
"Yuridik shaxslarning kassa muammolarini yuritish qoidalari"da barcha yuridik shaxslar quyidagilarga amal qilishi shart:
mulkchilik shaklidan qat’iy nazar pul mablag’larini bank muassasalarida saqlashlari shart;
yuridik shaxslar o’rtasidagi, shuningdek, tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiruvchi fuqarolar ishtirokidagi xisoblashlar faqat bank muassasalari orkali xisob-kitoblarning naqd pulsiz shaklida amalga oshirilishi zarur;
