Шоҳруҳ Мирзо қабрининг очилиши
17 июнь куни Мироншоҳнинг қабрини очиш давом эттирилди. Унинг жасади батамом тозалаб бўлингач, Шоҳруҳ Мирзонинг қабри устидан оғир тош тахта махсус асбоблар ёрдамида кўтарилиб, Мир Саййид Умарнинг қабри яқинига элтиб қўйилди.
Амир Темурнинг кичик ўғли 73 йил умр кўрган Шоҳруҳ отасининг ўнг томонига қўйилган. Қабрнинг усти темурийлар сулоласига хос равишда ёзувлар битилган кулранг мармар тахта билан ёпилган. Бу тахта мармар тахталардан ясалган ғилофнинг қопқоғидир.
Шоҳруҳнинг жасади ғилофнинг тубига, чап елкаси сал кўтарилган ҳолда қўйилган. Елкаси тагида эса озгина соз тупроқ ҳам сақланган. Жасад бир пайтлар икки хил кафанга ўралганлиги маълум бўлди. Биринчи кафан қора-кўкиш рангда бўлиб, жуда нафис, иккинчи мато эса анча дағал йигирилган жундан тўқилган. Шоҳруҳ суякларининг баъзи жойларида қачонлардир мумиёланган мускулларнинг қолдиқлари учрайди. Шоҳруҳнинг жасадини Ҳиротдан Самарқандга кўчириб келишдан аввал махсус мумиёланган аъзолар чириб кетган ва натижада суяклар яланғоч ҳолда қолган. Шоҳруҳ Мирзонинг боши ва чап елкаси тагига тоза тупроқдан ёстиқча қилиб сал кўтарилиб, боши ўнг ёнига бурилиб, юзи қиблага қаратилган. Унинг бош томонида ёғочдан ясалган қаламдон қўйилган. Қаламдон ичида бир неча юзлаб силлиқ тошчалар сақланган.
Шоҳруҳ Мирзонинг жасади қабрдан чиқариб олингач, Самарқанд давлат университетига олиб келинди. Суяклар кимёвий усуллар билан тозалангач, антрополог Л.В.Ошанин томонидан ўрганиб чиқилди. Олимнинг фикрича, Шоҳруҳ 70 ёшларга етганида барча тишлари тўкилиб кетган. Антрополог М.Герасимовнинг аниқлашича, Амир Темур 70 ёшида худди 50 ёшли киши каби ғайратли ва бақувват бўлган. Шоҳруҳ эса бу ёшда батамом қариб бўлган. Унинг бўйи 157 см бўлган. Антропологларнинг аниқлашича, Шоҳруҳ бош чаноғининг кўринишиоврўпоча кўринишга эга. Бу қиёфа антропология фанида Фарғона-Помирча кўриниш деб аталиб, у туронликларга хосдир.
Шоҳруҳнинг қабри очилган пайтида жасад мумиёланганлиги маълум бўлди.
Мирзо Улуғбек қабрининг очилиши
18 июнда Мирзо Улуғбек қабрини очилди. Буюк мунажжимнинг жасадини жойлаштириш учун яхлит кулранг мармартош ўйиб олинган. Тубига эса тўртта мармар тахта ётқизилган. Қабрнинг ичи 210 см, эни 68 см, чуқурлиги эса 61 см. Қабрнинг оғзи қалин мармар тахта билан беркитилган бўлиб, унинг сиртида ёзув мавжуд. Ушбу ёзувда Улуғбек тўғрисида маълумотлар ва ўз ўғли томонидан ўлдирилганлиги ҳақида хабар бор. Улуғбек қабрининг қопқоғи отаси Шоҳруҳ қабрининг қопқоғига жуда ўхшаш ва ёзувларнинг битилиш усуллари ҳам бир хил. М.Массон иккала тошни ҳам бир уста ясаган деган хулосага келган.
Қабр ичида Улуғбек жасадининг қолдиқлари қуйидагича жойлашган: жасад чалқанча қилиб, чап елкасининг тагига озгина тупроқ ўйиб кўтарилган. Бош томонида қизил газламадан тикилган халтачага тупроқ солиб қўйилган. Унинг боши танасидан нарироқда, юзи ерга қаратилган ҳолда қўйилган бўлиб, бош чаноғи билан бирга учта бўйин умуртқаси қўйилган. Учинчи умуртқада ўткир тиғнинг изи яққол кўринади. Қўл ва оёқ бармоқлари тартибсизроқ, бошқа суяклари эса аслича жойлашган. Кўпчилик суяклар бир неча қават газлама билан ўралган. Газлама қабрнинг тубида – жасаднинг бош ва оёқ томонларида сақланиб қолган. Бу газламалардан кафан сифатида фойдаланилган. Кафанларнинг тагида нафис газламадан тўқилган чолворнинг қолдиғи ва унинг тепа қисмида эса белбоғсимон тасманинг қолдиғи сақланган. Жасад билан бирга Улуғбекнинг тиззаларигача етадиган кўйлагининг қолдиқлари ҳам мавжуд.
Улуғбек жасадининг ётиши, уни дафн қилингандан сўнг бошқа безовта қилинмаганлигидан дарак бериб турибди. Суяклар анчайин яхши сақланган бўлиб, фақат чап қўлининг билак қисми тузлар емириши оқибатида сақланмаган. М.Герасимов ўлдирилган Улуғбек бош чаноғини диққат билан ўрганиб чиқиб, қилич тиғининг изи унинг пастки жағида ҳам қолганлигини аниқлади. Унинг фикрича, зарб ниҳоятда кучли бўлиб, Улуғбек тиззаланган ҳолатда бўлган ва қотил у билан юзма-юз туриб, ўнгдан чап томонга қараб қилич солган. Умуртқада қолган изларга қараганда, қилич жуда ўткир ва қотил бу борада катта тажрибага эга бўлган.
Do'stlaringiz bilan baham: |