|
3.7. XX asr
Muhokama oxiriga yetkazilayotganda, qarashlar kesishgan joyda qaror qabul qilish uchun juda katta hajmdagi materialni qisqa muddat ichida to‘plash har doim ham muammo bo‘lib kelgan. Jorj Steyner 1946-yilda Sous I’invocation de Saint Ieronim (Avliyo Ieronimga iltijo) bo‘yicha Valeriy Larbaud bilan tarjima tarixining ikkinchi davrini yakunlaydi. O‘sha davrda Kohenning ingliz tarjimonlari va tarjimalarida Robert Grayvs va S.Day Levislarning amaliy tarjimalari o‘rtasida chalkashlik borligini aniqlashi natijasida kitobxonni 1950-yil eskizlariga olib boradi.
XX asrning birinchi yarmida tarjima nazariyasi va amaliyoti sohasida olib borilgan ko‘plab tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, Viktoriya davri so‘zma-so‘z tarjima, arxaizm katta qismini egallagan. Ingliz tilidagi tadqiqotlar ustida olib borilgan ayrim izlanishlarni o‘ganib chiqqan holda, Chexiya strukturalizmining ko‘tarilishi va yangi tanqidlar tarjimani o‘rganishda tilshunoslikni qo‘llash, qisqacha aytganda, tarjima nazariyasi bo‘yicha oxirgi ishni davom ettira olish uchun baza yaratish, aloqa nazariyasini rivojlantirish davri bilan bir paytda yozilganligiga ishonish qiyin.
Tarjima haqida qimmatli asarlarning barqaror o‘sishi 1950-yilning oxiridan boshlandi deb qayd etiladi. XX asrning birinchi yarmida ingliz tarjima nazariyasi inglizlarga keraksiz edi, degan qarash noto‘g‘ri. Bu yerda buyuk individual tarjimonlar qo‘rg‘oni amaliy nuqtayi nazaridan yondashadigan masalalarga yaqin turadi. Ezra Poundning ishi tarjima tarixida katta ahamiyatga ega. Poundning tarjimon sifatidagi mahorati uning tanqidchiligi va nazariyasida namoyon bo‘lgan edi. Hillari Bellokning 1931-yilda berilgan tarjima haqidagi “Taylorian” ma’ruzasi tarjimaning amaliy muammolari va matn tarjimasi maqomi degan butun bir so‘roqqa qisqa, lekin juda aqlli va tizimli yondashuv edi. James MakFarleynning “Tarjima usullari” maqolasi (1953) ingliz tarjimashunosligining muhokama darajasini oshirgan va “G‘arbda zamonaviy, fanlararo ko‘rinishidagi tarjimalar va tarjima bilan shug‘ullanish, shuningdek, olimlarning tadqiqot obyekti sifatida tadqiqot dasturi tuzishdagi birinchi nashr” deya ta’kidlangan.
Bu qisqa ta’rifga ko‘ra, tarjimaning turli tushunchalar turli vaqtlarda ustuvorlik qilishi, tarjimonning vazifasi va roli tubdan o‘zgarganligini aniq ko‘rish mumkin. Bunday o‘zgarishlar tushunchasi madaniyat tarixi sohasi hisoblanadi, lekin tarjima jarayonidagi tarjima konsepsiyasi o‘zgarishiga ta’siri tadqiqotchilarni uzoq vaqt o‘ylantirib keladi. Jorj Shteynerning tarjima tarixida yetarlicha o‘ziga xos ko‘rinish olgan bo‘lib, jismoniy shaxslar tomonidan pragmatik hisob ko‘p bo‘lsa-da, bir qator nazariy g‘oyalar hamon kichik bo‘lib qoladi, deb hisoblaydi.
Sank Jerom, Lyuter Dreyden, Holderlin, Novalis, Shleyrmaxer, Nitshe, Ezra Funt, Valeriy, Makenna, Frans Rozensveyg, Valter Benyamin, Kyunesiz kabi olimlar tarjimaga oid fundamental fikr bildirgan tadqiqotchilardir.
Lekin Steynerning tarjimonni mavjud bir narsaning soyasi deya ta’riflagan Larbaudning post-romantik nuqtayi nazari cherkov eshigi oldida turadigan tilanchi ta’rifiga o‘xshaydi va tarjima jarayonining ichki aspektlari bo‘lgan tarjimon, kitobxon, matn, muallifi qatoridagi iyerarxiya tushunchasi bilan o‘zaro umumiylik kasb etadi. Tarjimadagi ustuvor munosabat va tarjimani tushunish yaratuvchining yoshi va o‘sha yoshga bog‘liq shakllanadigan va aniqlanadigan ijtimoiy-iqtisodiy omillarga bog‘liq.
XIX asrda bosma kitoblar keng tarqalgan. Mariya Kortining ta’kidlashicha, muallif o‘z kitoblarini boshqa ko‘ra olmagan, chunki uning kitoblari yashirincha tarqatilgan yoki ijtimoiy guruhlar va sinflar orasida qisqartirilgan edi. Tarjimon uchun bu xuddi ko‘rish qobiliyatidan ayrilishdek gap edi.
Shuning uchun tarjima tadqiqotlari tarixiga tadqiqotning muhim turlaridan biri deb qarash talab etiladi, lekin juda ham chuqurlashish kerak emas. Gadda22ning tizimga bergan ta’rifi tarjima tadqiqotlari diaxronikasiga muvofiq keladi va boshlangan ishning murakkabligi va hajmi jihatidan namuna sifatida xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
