1980-yillar tarjimashunoshlik deb atalgan va tez qanot yoyib borayotgan fan uchun kuchayish davri bo‘ldi

5.9. XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida buxoro, toshkent va farg‘onada arab va fors-tojik tillaridan qilingan tarjimalar

Bu davrda Buxoro, Farg‘ona va Toshkentda 25 ga yaqin nomdagi asar o‘zbek tiliga tarjima qilindi. Ularning ko‘plari fors-tojik tilidan ag‘darilgan badiiy, tarixiy, falsafiy asarlar edi. Bahodir xo‘ja Nozim Siddiq Hazin “G‘azoi Rum” (Rum urushi) ni tarjima qildi.

Tarjimai” “Muxtasarul-viqoya” (Qisqartirilgan viqoya) kitobi 745/1347 yilda vafot etgan. Ubaydullo bin Ma’sud Sadrush Sharianing musulmon qonunshunosligiga oid asarining tarjimasidir. Bu asarning Xorazmda qilingan tarjimasi ham bor⁹³.

Shoir Xiromiy hind shoiri Xisrav Dehlviyning “Chor darvesh” nomli asarini she’riy yo‘l bilan erkin tarjima qilgan. Bu qo‘lyozma “Chahor darveshi” Xi­romiy degan nom bilan 1272/1855-yilda ko‘chirilgan, hajmi 270 bet. “Chor darvesh”ni shoir Siddiq ham nasr va nazm aralash tarjima qilgan. Bu tarjimadan ba’zi bir parchalar va Bu variantda hikoyalar she’riy parchalar bilan qo‘shib beriladi. Asar o‘zbekchaga ham tarjima qilingan, ammo tarjimon nomi noma’lum.

O‘zbek xalqi “Ming bir kecha” asari chiqmasdan ilgari undagi ertaklarni og‘zaki aytib yurar edi. Asarning qayerda va kim tomonidan yozilgani ma’lum emas, hatto, uning dast­lab­ki asl nusxasi arabchami yoki forscha ekanligi ham munozara mav­zu­si bo‘lgan⁵⁰. 60-yillarda “Ming bir kecha”ning 8 tomlik to‘la nashri Misrdagi originaldan birinchi marta tar­jima qilingan. S.Mutal­li­bov asarning 1- va 8-tomlarini tarjima qilgan. “Ming bir kecha” asarining olti tomi bosmadan chiqqan. Sidqiy Xandayliqiy tarji­ma qilgan “Alf layla va layla” fors tilidan qisqartib ag‘darilgan edi. Keyin u Ahror mahzum tomonidan arab tilidan o‘zbek tiliga to‘la tarjima qilingan. (Tarjimon Ahror mahzum).

Arab va fors tillaridan qilingan tarixiy, ilmiy asarlarning tarjimalari haqida bizda shu vaqtga qadar bironta ilmiy asar yo‘q, bu sohada loaqal katalog, bibliografiya ham tuzilmagan. Garchand biz badiiy asarlar­ning tarjimasini o‘rganishni asosiy maqsad qilib olgan bo‘lsakda, boshqa fanlardan qilingan tarjimalar haqida ham qis­qa­cha ma’lumot berib o‘tmoqchimiz. XX asrning 60-yillariga qadar O‘zbekiston FAda mavjud Sharq qo‘lyozmalari to‘plamining olti tomi chiqdi. Bu to‘plamlarda falsafa, tarix, jo‘g‘rofiya va boshqa fanlarga oid asarlar haqida qisman ma’lumot berilgan.