19-mavzu. Metall, vakuum va gazlardagi elektr toki. Reja

Tompson effekti. Tomson effekti, Pel`t`e effektiday, qizishi bir tekis bo'lmagan o'tkazgich bo'ylab tok o'tishida, qo'shimcha energiya ajralishi yoki yutilishidan iborat.
O'tkazgichni turli uchastkalari birday qizimaganligi uchun, ularning fizik holatlari farqlanadi. Bir tekisda qizimagan o'tkazgich, o'zini, fizik jihatdan turli jinsli uchastkalari bilan kontaktdagi sistema sifatida tutadi.
O'tkazgichni ancha qizigan qismida elektronlar energiyasi, uncha qizimagan qismiga nisbatan yuqori bo'ladi. Shuning uchun, harakatlanish jarayonida, ular o'zining energiyasining bir qismini kristall panjara tugunlaridagi metall ionlariga beradi. Natijada issiqlik ajralib chiqadi.
Agarda elektronlar temperaturasi yuqori bo'lgan soha tomoniga harakat qilayotgan bo'lsa, ular o'zining energiyasini, ionlar energiyasi hisobiga orttiradi va metall soviydi.


§ 5. O'tao'tkazuvchanlik.
Temperatura kamayganda metallar qarshiligi kamayadi. 1911 yilda daniyalik fizik X. Kammerling – Onnes o'tao'tkazuvchanlik degan hodisani ochdi. Simob qarshiligini temperaturaga bog'liqligini tekshirib, 4,12 K temperaturada simob qarshiligini yo'qolishini kuzatgan.
Ko'pgina kimyoviy birikmalar va qotishmalar o'tao'tkazuvchanlik holatiga o'tishi mumkin. Past temperaturalarda o'tao'tkazuvchanlik holatiga o'tuvchi ba'zi-bir moddalar oddiy temperaturalarda o'tkazgich emas.
O'tao'tkazuvchanlik holatida bo'lgan moddalar yangi xususiyatlarga ega bo'ladi. Bulardan eng muhimi, o'tkazgichlarda elektr tokini so'ndirmasdan uzoq muddat(ko'p yillar) ushlab turish.
1986 yilda yuqori temperaturali o'tao'tkazuvchanlik aniqlangan(100K da). Hozirgi davrda ham intensiv ravishda yuqori temperaturadagi o'tao'tkazuvchanlik holatiga o'tuvchi moddalarni aniqlash ustida ishlar olib borilmoqda.
Olimlar, xona temperaturasidagi o'tao'tkazuvchanlik holatiga o'tuvchi moddalarni aniqlashga ishonishmoqda.Normal temperaturada o'tao'tkazgich hosil qilish mumkin bo'lsa, u holda elektr energiyani simlar orqali yo'qotishsiz uzatish masalasi hal bo'ladi.
O'tao'tkazgichlarda qarshilik bo'lmaganligi sababli, kuchli magnit maydonlarni hosil qiluvchi o'ta yuqori toklar o'tadi. Bu esa, termoyadro sintezi jarayonida yuqori temperaturali plazmani reaktorda ushlab turish uchun qo'llanilishi mumkin.