19 – Мавзу Жамиятнинг фалсафий таҳлили

Jamiyatning

kelib

chiqishini ilmiy

tavsiflash

borasidagi

qarashlar

Bunday qarashlar

mehnat va mehnat

qurollari markscha

Nazariyasi doira-

sida

amalga oshirilgan.

Bu nazariyaga ko'ra mehnat,

so'ngra burro nutq inson

jamiyatini yaratgan.

Z.Freyd inson

vijdonini uning

kelib chiqish

manbai deb

hisoblagan.

Inson hayotida mehnat qurollarining

ahamiyatini rad etmagan

holda, bu farazni tasdiqlovchi

aniq ilmiy dalillarga

duch kelmadik.

Tarix falsafasi

"Tarix falsafasi" atamasi antik davr falsafasi va tarixnavisligida namoyon boʻlsada, uni

fanga M.F.Volter kiritgan deb hisoblanadi. Tarix falsafasining quyidagi yoʻnalishlari bor:

teologik (ilohiyot) Tarix falsafasi — xudoning irodasini tarixni harakatga keltiruvchi kuch

deb hisoblaydi; metafizik Tarix falsafasi — hech qanday chegaralar va doiralar bilan

cheklanmaydigan, turli shakl va koʻrinishga kiradigan tushunchalar tizimini Tarix falsafasi

deb biladi; idealistik Tarix falsafasi — unda gʻoyalar, insonning axloqiy tushunchalari,

maʼnaviy-ruhiy kechinmalari asosida tarixga munosabat bildiriladi; ; naturalistik Tarix

falsafasi uchun inson hissiyoti va tuygʻusi orqali olamni anglash, oʻtmishga nazar solish

va uni baholash asosiy mezondir; materialistik Tarix falsafasi — unda iqtisodiy omillarga

katta eʼtibor beriladi; tarixni yoʻnaltiruvchi kuch sifatida moddiy ehtiyoj va iqtisodiy

zaruriyat asos qilib olinadi. Tarixda shaxsning roliga qanday baho berilishiga qarab,

alohida shaxsni ustun qoʻyib yoki jamoani birinchi qoʻyib fikr yuritadigan Tarix falsafasi

ham mavjud. . Tarix falsafasi ildizlari antik davr allomalari Gerodot va Fukididning tarixiy

harakatga doir qarashlariga borib taqaladi. U Polibiy, Posidoniy, Plutarx qarashlarida

nisbatan shakllandi. Avgustin esa ilohiy davlat tarixi falsafasini yaratdi va keyingi ming

yillarda tarixiy tafakkurning shakllanishiga kuchli taʼsir koʻrsatdi.

Sharqda "Tarix falsafasi" tushunchasi oʻziga xos jihatlarga ega. Forobiy qarashlariga koʻra, jamiyat taraqqiyotini ilohiy qonunlar boshqaradi. U Aristotelning jamiyat rivojlanishi xaqidagi taʼlimotini oʻz xulosalari bilan boyitdi. Beruniy esa tarixiy taraqqiyot bosqichlarini tabiat, astrologiya, astronomiya, kecha va kunduz, fasllar almashinuvi orqali oʻrgandi. U "Hindiston", "Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar" asarlarida insoniyat tarixiga falsafiy nuqtai nazardan yondashadi, tarixni anglash, idrok etishda butunlay yangicha qarashlarni oʻrtaga tashlaydi. Beruniy dunyo tarixshunosligida asotirlar, afsonalar va rivoyatlardan ilmiy bilish hamda dunyoviy taʼlimotga oʻtishda muhim hissa qoʻshdi.

Sharq Tarix falsafasi bir necha yoʻnalishda koʻzga tashlanib, voqealar tahlili ibratli hikoyalar, pand-nasihatlar, yuksak axloqiy meʼyorlar bilan mushtarak holda olib boriladi. Ayrim hollarda tarixga geografik-hududiy jihatdan yondashiladi. Sayohatnomalar orqali jamiyat tarixi yaratiladi, podshohlarning boshqaruv usuli, siyosati, uning mohiyati ochib beriladi.

• Tarixning mazmuni – boqiylikka eltuvchi yo'ldan borishda,
• inson hayotining mazmuni
• esa – Xudoga xizmat qilish, gunohlardan forig' bo'lishdadir.

Karl Yaspers

Tarixning quyidagi bosqichlarini farqlaydi:

Tillarning

vujudga

kelishi

Mehnat

qurollari

ixtiro

qilinishi

Olovdan

foydalanishga

kirishilishi

O.Kont