18-ma’ruza. So‘Z–gaplar

So‘z-gaplarning o‘ziga xos g‘ayrioddiy lug‘aviy ma’noga egaligi quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
a) ma’no imkoniyatlari chegaralangan;
b) o‘zida grammatik shakllarni talab etmaydi;
v) boshqa so‘zlar bilan birikish qobiliyatlaridan mahrum;
g) gapda bajara oladigan vazifasi cheklangan;
d) ma’nоli qismlarga ajralmaydi.
Alohida so‘zlar (So‘z–gaplar) tasnifi
Alohida so‘zlar o‘z ichida bir necha ma’noviy guruhga ajraladi:
1.Modallar
2.Undovlar
3.Tasdiq /inkor so‘zlar
4.Taklif/ishora so‘zlar
5. Taqlid so‘zlar
So‘zlovchining bayon etilayotgan fikrga munosabati ─ qat’iy ishonch, gumon, taxmin kabi ma’nolarni ifodalab keladigan so‘zlar modal so‘zlardir. Ularga xullas, demak, chamasi, tabiiy, ehtimol, shubhasiz, shekilli kabi so‘zlar misol bo‘ladi va bular formal tilshunosligimizda batafsil o‘rganilgan.
Kishilarning his-tuyg‘ularini, haydash, to‘xtatish kabi xitoblarni, buyruqlarni ifodalaydigan alohida so‘zlarning ko‘rinishi undov so‘zlardir. His-tuyg‘u undovlariga oh , voy, eh , barakalla, rahmat, ofarin kabi so‘zlar, buyruq -xitob undovlariga pisht, beh -beh , pish-pish, chuh kabi xitob so‘zlar kiradi.
Alohida so‘zlarning uchinchi ma’noviy guruhi bo‘lgan tasdiq /inkor so‘zlar ko‘pincha modallar tarkibida o‘rganilgan. Ha, mayli, xo‘sh, xo‘p so‘zlari tasdiqni, yo‘q , mutlaqo, aslo, sira so‘zlari inkorni ifodalovchi alohida so‘zlardir.
Taklif/ishora so‘zlarga qo‘llanishi tana a’zolarining maxsus harakatlari bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan ma, mang, qani, marhamat so‘zlari kiritilgan. Ular tinglovchiga qaratilgan bo‘lib, uni biror ish-harakatni bajarishga undaydi.
Alohida so‘zlar shunday hodisalar guruhiki, ularning juda ko‘pchiligi boshqa so‘z turkumlaridan tarixiy taraqqiyot jarayonida o‘ziga xos nutqiy qo‘llanish natijasida shakllangan va rivojlangan. Chunonchi, so‘zsiz, tabiiy so‘zlari sifatdan, albatta ravishdan o‘sib chiqqan bo‘lsa, har qalay, har holda modal so‘zlari so‘z birikmalaridan, nasib bo‘lsa, xudo xohlasa kabilar gaplardan kelib chiqqan.