18-A’meliy standartlastiriwdan ekonomikaliq effektivlikti esaplaw Standartlastırıwdıń ekonomikalıq natiyjeliligi, standartlardı islep shıǵıwda qárejetlerdi esaplaw

Normativ mehnat sarfi– Muayyan ishni bajarish uchun zarur bo‘lgan, kishi-soat yoki kishi-kunlarda o‘lchanadigan, ish vaqti sarfining hisoblangan qiymati;

Vaqt normasi– Mos operatsion-texnikaviy sharoitlarda mos malakali bir ishchi yoki ishchilar guruhi tomonidan ishlarning ma’lum hajmini bajarishga zarur vaqt sarfi.

Standartlashtirish bo‘yicha ish deganda, standartlashtirish bo‘yicha ma’lum tashkiliy, metodik yoki texnik masalani echishga qaratilgan, ilmiy xodimlar, mutaxassislar yoki texnik bajaruvchilar tomonidan bajariladigan ishlar majmui (ilmiy-tadqiqot ishlari, asos bo‘luvchi yoki bir turli mahsulotning muayyan turiga yoki guruhiga me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish, bularga o‘zgartirishlar kiritish, ekspertiza o‘tkazish) tushuniladi.

Mehnat sarfini aniqlashga quyidagi bosqichlar kiradi:

– ishlab chiquvchi-tashkilot uchun mehnat sarfi normativlari asosida mehnat sarfini hisoblash;

– hamkor bajaruvchining qatnashish ulushini hisobga olgan holda ishlarga mehnat sarfini hisoblash;

– ishlarga ta’sir etuvchi omillarni hisobga olgan holda ishlarga umumiy mehnat sarfini hisoblash.

Mehnat sarfi normativlari me’yoriy hujjatni ishlab chiqishning barcha bosqichlarida ishlarga sarflanadigan ish vaqti miqdori bilan aniqlanadi Ishlab chiqish bosqichlari: loyihalarni ko‘rib chiqish va kelishish; ilmiy-texnikaviy va kelishuv kengashini o‘tkazish; ilmiy-texnikaviy ekspertiza va b. dan iborat. Agar me’yoriy hujjatni ishlab chiqishdan oldin ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari o‘tkaziladigan bo‘lsa, bu ishlarga sarflangan harajatlar ham hisobga olinishi lozim.

Mehnat sarfi normativlari ishlab chiqiladigan me’yoriy hujjat turiga va standartlashtirish darajasiga bog‘liq.

Umumiy mehnat sarfi asosida ishlar narxi aniqlanadi.

Me’yoriy hujjatning turiga qarab uni ishlab chiqishga mehnat sarfi kishi-soatlarda quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

T_r = T_b1 + T_b2 (1 + K_n + K_a + K_m + K_k + K_t), (12.17)

bunda T_b1– me’yoriy hujjatni ishlab chiqishdan oldin o‘tkaziladigan ilmiy-texnik va tajriba-konstruktorlik ishlariga mehnat sarfining bazaviy (asos ) normativi, kishi-soat;

T_b2 – me’yoriy hujjatni ishlab chiqish bazaviy normativi, kishi-soat;

K_n, K_a, K_m, K_k, K_t– yangilik darajasini, axborot hajmini, kelishishning murakkabligini, ob’ektning konstruktiv murakkabligini, tasdiqlovchi tashkilotlar sonini hisobga oluvchi mos koeffitsientlar.

T_b1ning qiymati 173 dan 469 kishi-kun, T_b2 160 dan 430 kishi-kungacha boradi; T_b qiymati standartlashtirish bo‘yicha ishlarning turiga qarab, 5 dan 225 kishi-kungacha bo‘ladi.

Me’yoriy hujjatni ishlab chiqishda hamkor-tashkilotlar qatnashganda T_mh umumiy mehnat sarfi quyidagi formuladan aniqlanadi:

(12.18)

bunda n – hamkor bajaruvchilar-tashkilotlar soni.

Standartlashtirish bo‘yicha ishlar narxi (S) quyidagi formuladan aniqlanadi:

(12.19)

bunda Z_ma– o‘rtacha oylik maosh, so‘m;

K_q – qo‘shimcha to‘lanadigan haqga chegirma koeffitsienti;

K_is – ijtimoiy sugurtaga chegiria koeffitsienti;

K_qx– qo‘shimcha xarajatlar koeffitsienti.

Qo‘shimcha to‘lanadigan ish haqiga chegirma, ijtimoiy sug‘urtaga chegirma xarajatlar koeffitsientlari reja bo‘limidan olinadi.

Hisoblashda quyidagi mumkin bo‘ladigan variantlarni ham hisobga olish lozim:

a) o‘z tarkibiga ikki va bundan ortiq me’yoriy hujjatni kiritgan bir me’yoriy hujjatni ishlab chiqishda umumiy mehnat sarfi K₁=0,66 koeffitsient yordamida to‘g‘rilangan jami sarf kabi aniqlanadi.

b) me’yoriy hujjat varaqlarining soniga bog‘liq bo‘lgan ishlab chiqishga umumiy mehnat sarfi K₂ koeffitsienti yordamida ko‘paytirilishi mumkin:

– hujjat hajmi 10 dan 60 varaqgacha bo‘lganda K ₂= 1,05;

– hujjat hajmi 60 varaqdan ortiq bo‘lganda K₂= 1,10 olinadi;

v) me’yoriyhujjatnimahsusmavzubo‘yichaishlabchiqishdaasosiymehnatsarfiK₃= 1,20 koeffitsientyordamidaoshiriladi.