17-modul gap. Darak, so‘roq va buyruq gaplar

GAPLARNING KUZATILGAN MAQSADGA

KO‘RA TURLARI

So‘zlovchi o‘z fikrini turlicha maqsad bilan turli shaklda bayon qiladi. U bir xil mazmun ifodalangan bitta gapni uch xil shaklda – yo xabar berish, yo o‘zi uchun noma’lum bo‘lgan narsa, voqea-hodisani so‘rab aniqlash yoki biror ish-harakatni bajarishga tashviq qilish, buyurish yo‘li bilan fikrini bayon qiladi. Misol: Bugun yig‘ilishga barcha talabalar ishtirok etdi. Shu gapni so‘zlovchi uch xil shaklda bayon etishi mumkin:

1. Bugun yig‘ilishga barcha talabalar ishtirok etdi.

2. Bugun yig‘ilishga barcha talabalar ishtirok etdimi?

3. Bugun yig‘ilishga barcha talabalar ishtirok etsin!

Yuqoridagilardan ko‘rinadiki, so‘zlovchi bir xil mazmun ifodalagan gapni xabar qilish yo‘li bilan (birinchi misol), noma’lum bo‘lgan narsani so‘rab aniqlash uchun (ikkinchi misol) va ma’lum ish-harakat, voqea-hodisaning bajarilishiga tashviq qilish, buyurish (uchinchi misol) maqsadida o‘z fikrini bayon etgan.

Gaplar kuzatilgan maqsadga ko‘ra quyidagicha tasnif qilinadi:

1. Darak gaplar.

2. So‘roq gaplar.

3. Buyruq gaplar.