17-mavzu: Qizil kitobga kiritilgan dorivor o’simliklar va ularni muxofaza qilish

zomin tog‘-o‘rmon qo‘riqxonasi. uturkiston tizmasi g‘arbiy qismining shimoliy yonbag‘rida, zomin tog‘ida 1900 - 3500 metr balandlikda joylashgan. bu erda tog‘, dasht, o‘rmon va subalp o‘simlik mintaqalari mavjud. qo‘riqxona hududida 150dan ortiq o‘simlik turlaridan iborat. bu erda archaning uch turi uchraydi. o‘rmonzorning pastki qismida zarafshon archasi, o‘rta kismda saur archasi, yuqori qismida turkiston archasi o‘sadi.
zomin tog‘-o‘rmon qo‘riqxonasida archazorlarning tabiiy geografik majmualarini saqlash ularni har tomonlama tadqiq etish, tabiiy resurslar sifatini yaxshilash, ularni ko‘paytirish shuningdek, archa biologiyasini o‘rganish, archazorlarni kengaytarish, xayvonot dunyosini saqlash va tiklash bo‘yicha ko‘pgina ishlar amalga oshirilmoqda.
mazkur qo‘riqxona chotqol tizmasining janubiy-g‘arbiy qismidagi dengiz satxidan 1000 - 3200 metr balandlikda joylashgan bo‘lib, maydoni 47,5 ming gektar erni tashkil qiladi. qo‘riqxona hududida quruq dashtdan tashqari mevali o‘rmonlar, archazorlar, alp o‘gloqlari kabi ladshaft mintaqalari mavjud. bu erda 600 dan ortiq o‘t, 40ga yaqin daraxt va buta o‘simlik turlari uchraydi. qo‘riqkonaning deyarli yarmi archazorlardan iborat. bundan tashqari pista, kavkaz shamshodi, zirk, irg‘ay, va boshqa o‘simlik turlari o‘sadi.
payg‘ambarorol qo‘riqxonasi. bu termiz shahridan 20 km quyida joylashgan. orolning maydoni 4000 gektar. payg‘ambarorol qo‘riqxonasining to‘rtdan uch qismi qalin to‘qayzorlar bilan qoplangan. to‘qaylarda asosan turangi, jiyda va turli xil o‘tlar o‘sadi. qum tepalarida esa yulg‘unlar ko‘p bo‘lib, ularning atrofini tikanli jingilzorlar o‘rab olgan. pastroq erlar qamishzorlar bilan qoplangan. orolning janubiy qismida saksovul, juzg‘un, efemerlar tarqalgan.
qorako‘l qo‘riqxonasi. buxoro viloyatida joylashgan. qo‘riqxona xududidan amu-qorako‘l va amu-buxoro kanallari oqib o‘tadi. kanal suvi to‘lib, atroflarda bir necha ko‘llar hosil qilgan. bular ko‘plab baliq va qushlarning oromgohiga aylangan. qo‘riqxonada 200 ga yaqin yuksak o‘simliklar uchraydi, shundan 30 tasi daraxt va butalardir. kanal yoqasi va ko‘llar atrofidagi to‘qayzorlarda asosan jiyda, turangi, tol, terak, qizil jing‘il yulgunlarning bir necha turi, qamish va boshqa o‘simliklar keng tarqalgan. qumlarda asosan qora saksovul, qandimning 6 turi, singrenning 3 turi, cherkez, iloq va boshqa o‘simliklar tarqalgan.
qizilqum qo‘riqxonasi. bu qo‘riqxona ham buxoro viloyati hududida joylashgan. unda o‘simlikning 150 turi o‘sadi. to‘qayzorni ko‘proq daraxt- butazorlar egallaydi. bundan tashqari, bu erda har xil o‘tlar, qamish, qug‘alar, ro‘vak, ajriq va boshqalar o‘sadi. qumli joylarga qora va oq saksovul, cherkez va quyonsuyak xarakterlidir .
bodayto‘qay qo‘riqxonasi. qoraqalpog‘iston hududida joylashgan. qo‘riqkonada o‘simlik va hayvon turlari ko‘p. bu erda turangi, yulg‘un va qiyoqzorlar mavjud.
nurota qo‘riqxonasi. nurota tog‘ tizmasi yonbag‘irlarida tashkil etilgan. nurota qo‘riqxonasining asosiy vazifasi tog‘-dasht mintaqalarini, ayniqsa, seversov qo‘yi ekologiyasini o‘rganish va muhofaza qilish.
zarafshon qo‘riqxonasi. bu qo‘riqxona samarkand shaxrining zarafshon daryosi qayirida tashkil etilgan. ko‘rikxonaning o‘simlik va xayvonot dunyosi xilma-xildir. qayir to‘qaylarida 140 dan ortik o‘simlik turi o‘sadi.
qizilsuv qo‘riqxonasi. qashkadaryo viloyatida tashkil etilgan. uning xududida ayiq, qoplon, tog‘ echkisi, umuman tog‘-o‘rmon mintaqasi, archazorlar va uning xayvonlari muxofaza qilinadi.
miroki qo‘riqxonasi. hisor tizmasi shimoliy yonbag‘rida, oqsuv daryosi irmoqlari xavzasida joylashgan. u o‘ziga xos o‘simlik va xayvonlarga juda boy bo‘lib, ularning tarqalishi balandlik mintaqalari qonuniyatiga bo‘ysinadi.
asosiy vazifasi balandlik mintaqalarining tabiiy majmualarini o‘rganish va muxofaza qilishdir.