17- mavzu. Kuch kompensatsiyali o`zgartkichlar. Ferrodinamik o`zgart kichlar. Chastotali o`zgartkichlar. Reja

17.11-rasm. Magnit kompensatsiyali o`zgartkichning blok-printsipial sxemasi
CHiqish toki J<sub>chiq</sub> masofadagi uzatish liniyasiga va bir vaqtda teskari aloqa qurilmasi 5 ga boradi, uning chikish toki J<sub>t.b.</sub> magnit oqimi F<sub>m</sub> ni kompensatsiya qiluvchi magnit oqimi F<sub>t.b.</sub> ni hosil qiladi. SHunday qilib, o`lchanayotgan kattalik Y ni orttirilganda magnit siljishi X ortadi.boshqarish magnit oqimi F_m ortadi, va, demak, F_m ni kompensatsiya qiluvchi magnit oqimi F_t.b. ni paydo qilish uchun katta chiqish toki J_chiq va teskari aloqa toki J_t.b zarur bo`ladi.

Teskari aloqa qurilmasi 5 o`zgartirishning zarur qonunini J<sub>chiq</sub>=f(Y) NI topish imkonini beradi. Bu munosabat yo chiziqli, yoki kvadratik bo`lishi mumkin.

O`zgartkichning magnit kompensatsiyali printsipial sxemasi 17.11-rasmda ko`rsatilgan. O`zgartkichda o`lchanayotgan parametr (masalan, bosim) sezgir element (masalan, bir o`ramli naychasimon prujina 7) bilan o`zgarmas magnit 6 siljishiga o`zgartiriladi. U magnit oqimi F<sub>m</sub> ko`rinishida boshqarish ta`sirini hosil qiladi.
Bu oqim chiqish signali teskari aloqa chulg’amlari ω<sub>t.b.</sub> dan o`zgarmas tok J_chiq o`tganda paydo bo`ladigan teskari aloqa mag­nit oqimi F_t.b. bilan kompensatsiyalanadi. F_m oqimni o`zgartirganda magnitomodulyatsion o`zgartkich 5 o`zaklarining magnitlanganligi o`zgaradi va uning ω₆ o`ramlarida nomuvofiqlik signali paydo bo`ladi. Bu signal kuchaytirish qurilmasi 3 ning masofaga uzatish liniyasiga va bir vaqtda teskari aloqa o`ramasiga uzatiladigan chiqish signali 1 ni boshqaradi.
O`zgartkich chegarasini sozlash uchun qarshilik 4 ni o`zgartiriladi, nolga sozlash uchun esa ferromagnit shunt 1 ni 2 vint yordamida ravon siljitiladi.
Magnit kompensatsiyali o`zgartkichlar qator afzalliklarga ega: bir necha ikkilamchi asboblarni bitta o`zgartkichga ulash imkoniga, titrashga nisbatan etarlicha yuqori turg’unlikka va mustahkamlikka ega. Kamchiliklari – temperatura tufayli xatoligi ancha yuqori va kuchaytirgichning elektron sxemasi elementlariga zararli ta`sir etuvchi muhitlarda ishlay olmaydi, shuningdek, sezgir element va magnit oqimi indikatori va xatoliklarining birlamchi o`zgartkich xatoligiga ta`siri katta. SHu tipdagi o`zgartkichlar 1 va 1,5 klassli bo`ladi.
Ikkilamchi asboblar sifatida 1 va 1,5 klassli milliam­permetr yoki ASK sistemadagi ko`p shkalali, tor profilli asboblardan foydalaniladi.
YUqorida ta`riflangan ko`rsatishlarni masofaga uzatish sistemalari birlamchi o`zgartkichlar hosil qilgan chiziqli yoki burchakli siljishlar uncha katta bo`lmagan hollarda ishlatiladi. Lekin ba`zi hollarda o`zgartgich chiqish o`qining bir necha o`ramida birlamchi asbob o`zgartkichi signalini yoki bir necha metrga cho`zilgan siljishlarni masofaga uzatish kerak bo`ladi. Masalan, sath o`lchagichlarda ko`rsatishlarni masofaga uzatishda shunday vazifa qo`yiladi. Bunday masalani sel’sin­li uzatish yo`li bilan hal qilish mumkin. O`zgaruvchan tokda ishlaydigan sel’sinli masofaga uzatish ham burchakli sil­jishlarni uzatishga mo`ljallangan.