17- mavzu: Element organik birikmalar

Grinyar   reaktivi deb  ataladi. Grinyar    reaktivi    eritmasida    aralash   va    sof    magniy-

organik birikmalar  muvozanat  holatda  bo‘lib,  bu  muvozanat  reaksiya-ning tabiatiga 

qarab u yoki bu tomonga siljigan bo‘ladi: 

 

 

Odatda, Grinyar reaktivi bilan olib boriladigan reaksiyalarda Grinyar  reaktivi  aralash  

R—MgX    ko‘rinishda    yoziladi,    chunki  bu  shakl  reaktivda  ko‘p  miqdorda  bo‘ladi. 

Grinyar reaktivi ko‘pgina moddalarni sintez qilishda foydalaniladi. Odatda, hosil qilingan 

magniy-organik  birikma  efirdan  ajratib  o‘tirilmaydi,  chunki  uning  reaksiyaga  kirishish 

xususiyatiga efirning 

ta’siri bo‘lmaydi. Tarkibida harakatchan vodorod bo‘lgan moddalar (spirtlar, suv, aminlar 

va hokazo) magniy-organik birikmalar bilan o‘rin almashinish reaksiyasiga kirishadi va 

reaksiya natijasida alkanlar hosil bo‘ladi: 

 

Agar reaksiyada CH

3 

MgJ dan foydalanilsa, metan gazi hosil bo‘ladi. Reaksiya natijasida 

ajralib  chiqqan  metanning  hajmini  o‘lchab,  tekshirilayotgan  modda  tarkibidagi  faol 

vodorodni miqdoriy jihatdan aniqlash  mumkin  (Chugayev  —  Serevitinov  usuli). 

Magniy-organik    birikmalari    (Grinyar    reaktivi)    qutblangan  qo‘sh    va    uch    bog‘li  

birikmalar  bilan  oson  birikish  reaksiyasiga kirishadi: 

 

---

Grinyar  reaktivining etilen oksidi, uglerod  (IV)-oksidi, nitril, aldegid va ketonlar  bilan 

reaksiyalari organik sintezda keng ishlatiladi. Bu reaktiv yordamida turli tuzilishga ega 

bo‘lgan  karbon  kislotalar,  birlamchi,  ikkilamchi  va  uchlamchi  spirtlarni  sintez  qilish 

mumkin.  O‘simlik  bargining  yashil  pigmenti  —  xlorofill  molekulasida  pirrol  halqasi 

saqlagan  murakkab  porfinning  magniyli  kompleks  birikmasi  hisoblanadi.  Xlorofill 

o‘simlik  hayotida  muhim  biologik  ahamiyatga  ega  bo‘lib,  u  o‘simliklarda  boradigan 

fotosintez jarayonida ishtirok etadi.