17 – маъруза лаҳим атрофидаги тоғ жинслари массиви ҳолати ва уларнинг лаҳим мустаҳкамлигичига таъсирини ўрганиш усуллари

17 – МАЪРУЗА


ЛАҲИМ АТРОФИДАГИ ТОҒ ЖИНСЛАРИ МАССИВИ ҲОЛАТИ ВА УЛАРНИНГ ЛАҲИМ МУСТАҲКАМЛИГИЧИГА ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ УСУЛЛАРИ


Дарснинг мақсади: Лаҳим атрофидаги тоғ жинслари массиви ҳолати ва уларнинг лаҳим мустаҳкамлигичига таъсирини ўрганиш усуллари билан танишиш.


Режа:

1. 
   Лаҳим атрофидаги ноэластик деформацияланиш чегаралар параметрларини тажрибада аниқлаш усуллари.
   
2. 
   Тоғ жинсларининг лаҳим мустаҳкамлигичига ўзаро таъсирини ўрганиш усуллари.
   

Тоғ жинслари массивида кон лағимларини ўтиш жараёнлари моҳияти ва характеридан келиб чиқиб, тоғ жинсларининг турли кучланиш-деформациявий ҳолати кўринишидаги бир нечта лаҳим атрофи чегаралари шаклланиши намоён бўлади.

Биринчи чегара, бевосита лаҳим сиртига ёпишган, кучланишларнинг камайиши билан тавсифланадиган заифлаштирилган тоғ жинсларидан ташкил топади. Бу чегаралар оралиғида бошланғич кучланишларнинг йўқотилиши натижасида тоғ жинслари деформацияланади. Бунда эластик ва ноэластик кўринишидаги деформациялар юзага келади. Шунингдек тоғ жинслари келиб чиқиши табиий ёки техноген кўринишда бўлган дарзликларнинг тезлик билан очилиши натижасида парчаланади.
Ҳозирги вақтда биринчи чегара одатда ноэластик деформацияланиш чегараси деб аталади. Ноэластик деформацияланиш тушунчасига барча турдаги деформациялар, шунингдек прачаланиш ҳам мисол бўлади. Бу чегаранинг параметрлари турли омилларнинг таъсири йиғиндиси, хусусан, табиий кучланиш ҳолати, лаҳимнинг шакли ва ўлчамлари, лаҳим ўтиш усули, мутаҳкамлагич ўрнатиш вақти ва тавсифи, шамоллатиш жараёнлари таъсири ва бошқалар билан аниқланади.
Иккинчи чегара ўзида юқори кучланишлар чегараини намоён этади. Учинчи чегара эса массивнинг бузилмаган чегараи ҳисобланади.
Дарҳақиқат ноэластик деформациялниш чегараларида, биринчи навбатда, лаҳимнинг ҳолати аниқланади. Шунинг учун ҳам бу чегара геомеханикада асосий ўрганиш объектларидан бири ҳисобланади.

1.