17 – ma’ruza. Darsning maqsadi

 
UIТSТON KO’PRIKChASI. 
1844 yilda ingliz fizigi Uitston taklif etgan hisoblash 
sxemasi o’tkazgichlarning qarshiligini o’lchashda keng 
qo’llaniladi. Bu sxemani "Uitston ko’prikchasi" deyiladi (6-
chizma). 
Sxemada E.Yu.K.

bo’lgan tok manbai R
o
aniq qarshilik, 
R
x
izlanayotgan (o’lchanayotgan) qarshilik, G-galvanometr va 
bir jinsli o’tkazgich AS (reoxord) bor, bu o’tkazgich bo’ylab, D 
qo’zg’aluvchi kontakt harakatlanadi (6-chizma):
I
+l - 
6 - chizma 
Reoxord ostida uning 
1
l
va 
2
l
qismlar uzunligini 
aniqlashga xizmat qiladigan xizmat lineykasi joylashadi.
R/R
0 
a) 
R/R
0 
б
) 
P 
R/R
0 

---

Qarshilikni o’lchash uchun D kontatk shunday vaziyatga
qo’yiladiki, unda galvanometr tarmoqlarida tok to’xtaydi 
(galvanometr trelkasi og’maydi). 
Bunda quyidagi munosabat o’rinli bo’ladi. 
Shu munosabatdan
2
1
0
/
l
l
R
R
x


izlanayotgan qarshilik R
x
aniqlanadi. 
 
KIRХGOF QONUNLARI. ТARMOQLANGAN 
ELEKТR ZANJIRI 
Kirxgof qonuni 2-ta: 
Ulardan biri zanjirning tugunlariga taalluqli, 2-ta va 
undan ortiq o’tkazgich ulangan nuqta tugun deb ataladi 
(7-chizma). 
Тugunga kelayotgan tok ma’lum ishora (+) yoki (-) ga teng 
bo’lsa, tugundan ketayotganda (-) yoki (+) ishoraga ega bo’ladi. 
Kirxgofning birinchi qonuni quyidagicha: 
tugunda uchrashuvchi toklarning yig’indisi nolga teng: 
0


K
I
Тarmoqlangan zanjirda 1-2-3-4-1 yopiq kontur ajratamiz. 
(8-chizma). 
Aylanish yo’nalishini soat strelkasi bo’ylab olib, 
konturning har bir tarmoqlanmagan qismlari uchun Om 
qonunini qo’llaymiz (8-chizma): 

---

8 - chizma 
1
2
1
1
1






R
I
2
3
2
2
2






R
I
3
4
3
3
3






R
I
4
1
4
4
4






R
I
(2)
Bu ifodalar qo’shilganda potensiallar qisqaradi va 
Kirxgofning II - qonunini ifodalovchi tenglama hosil bo’ladi: 



k
k
k
R
I

Kirxgofning P – qonuniga asosan: tarmoqlangan 
zanjirning berk konturida tok manbalarining e.yu.k.larining 
algebraik yig’indisi tok kuchining bu konturning tegishli
qismlari qarshiliklariga ko’paytmalarning algebraik 
yig’indisiga teng. 
(3) munosabat Om qonuni bir necha tok manbalari bo’lgan 
tarmoqlangan zanjir konturi uchun umumlashtirilgan.