|
22
Июнь
17
•
Yashil.o‘simliklar.qanday.ahamiyatga.ega.?
•
Yashil.o‘simliklarni.ko‘paytirishga,.parvarish.qilishga..qanday.hissa.qo‘shyapsiz?
Ushbu.savollarga.javob.berish.jarayonida.o‘quvchilarda.mantiqiy.fikrlash.qobilyati.shakllani-
shi.bilan.birga,.shaxsiy.fikrini.bayon.qilish.istagi.ham.tug‘iladi.
Umumiy o‘rta ta’limi muassasalarida botanika fanini o‘qitishning maqsadi: o‘quvchilarga
tirik. organizmlarning. tuzilishi,. ko‘payishi,. kelib. chiqishi,. xilma-xilligi,. o‘zaro. munosabatlari,.
muhofazasi,.tabiat.va.inson.hayotidagi.ahamiyati.haqidagi.bilimlarni.berish,.o‘quvchilarning.ilmiy.
dunyoqarashini.kengaytirish,.mantiqiy.va.ijodiy.fikrlashini.shakllantirishdan.iborat..Shuningdek.
ushbu.fan.boshqa.fanlar.bilan.bog‘liq.ravishda..Ona.tabiatga,.atrof-muhitga,.bizni.qurshab.turgan.
olamdagi.jamiki.tirik.mavjudotlarga.muhabbat.uyg‘otishi.lozim..O‘qituvchi.o‘zining.pedagogik.
mahoratidan.kelib.chiqib.ushbu.vazifani.amalga.oshiradi..
Adabiyotlar
1..Тўхлиев.Б.,.Шамсиева.М.,.Зиёдова.Т..Ўзбек.тили.методикаси..–.Тошкент:.2006,.7-б..
2.Фарберман.Б..Илғор.педагогик..технологиялар..–.Т.:.Фан,.2000..–110.б.
83
22
Июнь
17
YANGI TURLARNI PAYDO BO‘LISHI
Namangan viloyati Norin tuman
19-maktab Biyalogiya fani o‘qituvchisi
Daminova Gulnoza
+998971388035.abdulhayevulug‘bekmail@.com
Annotatsiya: Ushbu maqola biyalogiya fanida turlarni hosil bo‘lishi va evolyusiyaning eng
muhim.bosqichlari.haqida.ma’lumot.berilgan.
Kalit so‘zlar:..Turlar,.dastlabki.populatsiya,.mikroevolyusiya,.mutatsiyalar,.fenotip,.to‘lqinlar.
pasayishi,.ecologic,.genetic,.tabiiy.tanlanish.
Tur.hosil.bo‘lish.evolyutsiyaning.eng.muhim.bosqichi.bo‘lib.hisoblanad..Bu.bosqich.doim.
hosil. bo‘lib. turadigan. mutatsiyalar. bo‘lgan. populatsiyalardan. boshlanadi.. Mustatsiyalarda.
uchragan. organizmlar. chachishib. yangi. genotip. va. fenotipni. vujudga. keltiradi.. Bu. esa.
populatsiya.individlari.orasida.belgilarning.ajralishga.–.divergensiyasiga.sabab.bo‘ladi..Dastlabki.
populatsiya. belgilari. har. xil. darajada. ajralgan. shakllar. gruhini. hosil. qiladi.. O‘zgarishlarga.
uchragan.individlarning.yashab.qolish.va.nasl.berish.imkoniyatlari.ko‘p.bo‘ladi.oraliq.shakllar.
ham. ko‘pincha. raqobatlashadi. va. tezda. nobud. bo‘lai.. Dastlabki. populatsiya. belgilari. har. xil.
darajada.ajralgan.shakllar.gruhini.hosil.qiladi..O‘zgarishlarga.uchragan.individlarning.yashab.
qolish.va.tezda.nobud.bo‘ladi..Dastlabki.populatsiyalar.keyin.esa.belgilarning.ajralishi.tufayli.
yangi.kenja,kichiktur.va.turlar.hosil.bo‘ladi..Ch..Darvin.avlodlar,.oilalar.va.turkumlarni.hosil.
bo‘lishini.ham.shunday.tushuntirgan..
Mikroevolyusiya.. Tur. darajasigacha. tur. ichida. kechadigan. evalyutsion. o‘zgarishdir.
mikroevolusiya.elementar.evalyusion.omillar.ta’sirda.populyatsiya.genofondini.o‘zgarishi.bilan.
tugallanadi..Mikroevolyutsiya.evolyutsiya.jarayoning.boshlang‘ich.belgisidir.
.Populyatsiya..Element.evolyutsion.strukturasir..Populatsiya.turlicha.yo‘nalgan.mutatsiyalarga.
bo‘linadi.va.ular.evolyutsiya.jarayoni.uchun.irsiy.materiallarning.ko‘p.qismini.yetkazib.beradi..
Shuning. uchun. ham. mutatsiyalarni. elementar. evolyutsiya. materali. deb. hisoblaydilar.. Ayrim.
individlarning.nobud.bo;lishi.yoki.serpushtliligi.natijasida.populyatsadagi.turli.xil.genotiplarni.
tutgan. o‘rni. o‘zgaradi.. Bitta. yoki. birnechta. genotiplar. ko‘p. avlodlar. hayoti. davomida. ustun.
kelishi. mumkin.. Mazkur. populyatsiyadagi. genlar. umumiy. tarkibi-. genofondidan. o‘zgarishlar.
aro.volyatsiya.jaroyoni.tomoni.dastlabki.zaruriy.qadamdir..Bu.elementar.evolyatsiya.deb.ataladi..
Populyatsiyada.genlarning.miqdoriy.nisbatining.o‘zgarishi.ma’lum.bir.omillar.deyiladi..Ularga.
quyidagilar kiradi:
1.. Mutatsiyalar.hosil.bo‘lish.jarayoni..Chunki.u.faqat.evolyutsiya.materiali.bo‘libgina.qolmay,.
balki.popyalatsiya.genofondini.o‘zgartiradi.
2.. 2..Hayo.to‘lqinlari.yoki.popyularsiya.to‘lqinlaridir..Bu.populyatsiya.soning.slbiy.va.ijobiy.
tomonga.o‘zgarishi.bo‘lib,.hayot.to‘lqinlari.deb.ataladi..Ayrim.hollarda.ular.yil.mavsumi.bilan.
bog‘langan..Ba’zan.o‘rmon.yomg‘irlari,.suv.toshishi,.yong‘inlar.va.genotiplar.konsentrasiyasini.
keskin.o‘zgartirib.yuboradi..To‘lqinlar.pasayishi.davrida.bir.xillari.biologic.qiymatdan.qattiy.nazar.
butunlay.yo‘qolib.ketishi.mumkin..Boshqalar.ham.tasodifiy.saqlanib.qoladi..
3.. 3.. Bu. alohidalanish. ya’niy. erkin. chatishishda. turli. hil. to‘siqlarning. paydo. bo‘lishidir..
Alohidalanish.(izolyatsiya)ning.quyidagi.asosiy.shakllari.tafovut.qilinadi.
a) Geografik.alohidalanish.arealni.qismlarga.ajralib.ketishi.tabiiy.to‘siqlar.tog‘larni,.daryolarni.
vujudga.kelishi.zarur.arealning.kengayib.qolishi.bilan.bog‘liq.
b) B).ekologik.alohidalanish..Tur.areali.kengayganda.uning.populyatsiyalari.yani.ekologik.
sharoitda.duch.keladi,.tuproq.iqlim.sharoitlari.
c) C).genetic.alohidalnish..Xrosomalar.soni.va.tuzilishi.o‘zgarishiga.bog‘liq.bo‘lib,.natijada.
turli.erkin.chatishmaydi..Bu.omillar.evolyatsiyasi.jarayonining.ma’lum.bir.tomonga.yo‘naltirmaydi,.
lekin.evolyatsiya.maydonida.yangi.genotiplarni.olib.chiqib,.tabiiy.tanlanish.bosim.shiddatligiga.
ta’sir.qiladi;
84
Do'stlaringiz bilan baham: |
