3
Июнь
17
услуби,.вилоятнинг.хароблиги.сабаблари,.мамлакат.ободлигининг.кафолатлари,.сарой.аён
-
лари.хақида,.хар.бир.тоифанинг.алохида.таърифига.бағишланган.«Наводир.ул-вакоеъ»ни.
ёзди..
бухоро.туманларига.қилган.саёҳатларида.у.халқ.ҳаёти.масиқаси,.удумлари.билан.тани
-
шар,. уларни. эҳтиёжига. қараб,. амир-амалдорларнинг. кирдикорларидан. суҳбат. қилар. эди..
Халқнинг.раҳмсиз.эзилишини.кўриб.азоб.чекар.эди.
Аҳмад. Донишнинг. замондошлари. у. жуда. кўп. асар. ёзган. деб. таъкидлаганлар.. унинг.
адабий.меросидан.бизгача.ўнг.мингдан.ортиқроқ.шеър.ва.бир.неча.асарлари.етиб.келган..
бу.асарларда.“....у.бухоро.давлат.идора.услубидаги.камчиликларни,.амирнинг,.дин.вакил
-
ларини.танқид.қилган.
Иккинчидан.томондан,.унинг.асарларида.янги.маданиятни,.маърафатни.кенгайтириш,.
мактаблар. ва. давлат. тизимини. ислоҳ. қилиш. учун. кураш. акс. эттирилган.. Шунинг. учун.
ҳам. унинг. асарлари. бухоро. амирлиги. маърифатпарвар. зиёлилари. учун. қомусий. асарлар.
эди”.[5].
кўп. йиллар. давомида. Аҳмад. Донишнинг. фақат. иккита. қўлёзма. асари:. «Наводир. ул-
вақоеъ». ва. «Таржимаи. ҳоли. амирони. бухорои. шариф». («бухоро. амирларининг. тарихи»).
халққа.маълум.эди,.холос..Ўзбекистон.республикаси.Фанлар.акдемиясининг.Шарқшунослик.
институтида. Аҳмад. Донишнинг. 16та. қўлёзма. асари. тўпланган,. булардан. кўпи. муаллиф
-
нинг.ўз.қўли.билан.ёзилган.асл.нусхаларидир.
«Наводир. ул-вақоеъ». Аҳмад. Донишнинг. муҳим. асарларидан. бири. бўлиб,. унда. XIX.
аср.иккинчи.ярмидаги.бухоро.амирлиги.ижтимоий-сиёсий.ҳаётига.оид,.масалалар.кўриб.
чиқилган..китоб.тахминан.1875-1882.йилларда.ёзилган.бўлиб,.22.бобдан.иборат..бухоро
-
дан.таўқари,.унда.сўз.боши,.3.боб.ва.хотимадан.иборат.сиёсий.рисола.ҳам.бор.(№814).
«Таржимаи. ҳоли. амирони. бухорои. шариф». («бухоро. амирларининг. тарихи»).. бу. ки
-
тоб.Дониш.умрининг.охирги.йилларида.ёзган.бўлиб,.уда.бухоро.амирлиги.сиёсий.тузуми.
ёритилган.(№5259).
“буюк. қонун”. –. (“Номус-уз-аъзам”). –. исломдаги. суннилик. ва. шиалик. оқимларининг.
фарқи.ҳақида.(№2941).
“Юлдузлар.жилоси”.–.(“Манозир-ул-кавокиб”).1865.йилда.ёзилган.бўлиб,.Дониш.унинг.
дўстларидан.бирига.бағишлаган.(№459/II;№459/I).
“Глобусдан.фойдаланиш.ҳақида.тракт”.–.(“рисолаи.фи.аъмол-ил-кура”).(№2247/I).
“беш.юлдуз.ҳаракати”.–.(“Таодули.ҳамсаи.мутахайира”)..Асар.1883.йил.Аҳмад.Дониш.
Ғузор.вилоятига.бадарға.қилинган.йил.ёзилган..(№2363/I)
“Диёнат.меъёри”.–.(“Меъёр-ут-тадайюн”)..Мутафаккир.бу.асарни.1894.йилда.ёзиб.ту
-
гутуди..(№2776.№2187,№553).
Аҳмад. Дониш. “Шиалар. ва. сунийларнинг. яраштириш. тўғрисида. насиҳат”. (“Ин. рисо
-
лаи...”).деган.қўлёзмани.ҳам.муалифидир..бу.асар.1894.йилда.ёзилган.(№277).
“Аҳмади.калланинг.асарлар.мажмуи”.–.(“Мажмуаи.ҳикояти.Аҳмади.калла”)..1877.йил
-
ги.қўлёзма.бошқа.бир.хаттот.томонидан.1902.йилда.ўша.ном.кўчирилган.(№314).
“Танланган.қонунлар”.–.(“Мунтахаб-ул-аҳком”)..(№2276).
“Жойларнинг.узунлиги.ва.энини.ўлчаш”.–.(“Из.тиғ.рожи.бул.ва.арзи.балад”).(№2343)
“Ҳикоялар.тўплами”.–.(“Жомеъ-ул-ҳикоят”)..(№314).
Файласуфнинг. таржимаи. ҳоли,. ижодига. доир. маълумотлар. унинг. “Дафтари. тақвим”.
(№5095).деб.номланган.кундалигида.кўрсатилган.
бундан.ташқари,.олимнинг.“китоби.панд.ва.маслаки.одамият”..(№2279),.“китоби.ну
-
кот”.(№373),.“китоби.гар.унсур”.сингари.асарлари.мавжуд.[6]...уларда.у.бедилнинг.йирик.
мутафаккир.сифатида.юксак.баҳолайди.ва.унинг.асарларини.таҳлил.қилади.
Дониш.ижоди.замондошлари.ва.кейинги.адабиётга.таъсири.катта.бўлди..биринчидан,.
унинг.уйида.дўстлари,.адиблар.билан.бўладиган.суҳбатлар,.иккинчидан,.асарлари,.хусусан.
«Наводир.ул-вақоеъ».ва.“рисолаи.тарихи”.бир.гуруҳ.маърифатпарварларнинг.камолга.ети
-
шига.сабаб.бўлади..бу.ҳақда.устоз.Айний.“Эсталиклар”ида.шундай.дейди:.«Наводир.ул-
вақоеъ»нинг.менга.таъсири.шундай.эдики,.ўша.ходисаларни.кўриб,.бу.аҳволдан.кўнглим.
20
Do'stlaringiz bilan baham: |