3
Июнь
17
XORAZM MA’MUN AKADEMIYASINING VUJUDGA KELISHIGA ZAMIN
BO‘LGAN TARIXIY SHART-SHAOIT
Allamova Nasiba Rozumovna
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Beruniy tumani,
30-umumiy o‘rta ta’lim maktabi Tarix fani o‘qituvchisi
Telefon: 998 97 474 83 03
E-mail: nasiba@.ru.
Annotatsiya:
Quyidagi.ilmiy.maqolada.Xorazm.Ma’mun.Akademiyasining.vujudga.kelishiga.
zamin. bo‘lgan. tarixiy. shart-shaoit. haqida. malumot. berilgan,. bu. ilmiy. maqoladan. O‘zbekiston.
Respublikasi. Oliy. va. o‘rta. ta’lim. vazirligi. tarkibidagi. faoliyat. yutitadigan. barcha. pedagoglar.
qo‘llanma.sifatida.foydalanishi.mumkin:.
Kalit so‘zlar:
“Bayt. al-hikma”,. Gurganj,. “Dor-ul. hikma”,. “Batlimusi. soniy”,. Falakiyot,.
Riyoziyot.
Islom. davrida. odat. bo‘lgan. bir. an’anaga. ko‘ra. ulamo. va. fozil. kishilar. odatda. podshoh. va.
sultonlarning. saroylarida. to‘planganlar.. Bu. an’ana. xalifa. Ma’mun. (813. –. 833). davrida. keng.
tarqalgan.. U. IX. asr. boshlarida. hali. Marvda. xalifaning. sharqiy. yerlaridagi. noibi. bo‘lib. turgan.
paytidayoq. o‘z. atrofiga. Xuroson,. Movarounnahr. va. Xorazmdagi. ilm. ahlini. to‘plagan.. Ular.
orasida. keyinchalik. fan. tarixida. nomlari. mashhur. bo‘lgan. Muhammad. ibn. Muso. Xorazmiy,.
Ahmad. Marvaziy,. Holid. Marvarrudiy,.Abul.Abbos. Javhariy,. Ibn. Turk. Xuttaliy,. Sanad. ibn.Ali.
va. boshqalar. bor. edi.. 819-yili. xalifa. Ma’mun. o‘z. atrofidagi. olimlarni. poytaxt. Bag‘dodga. olib.
ketadi.va.u.yerda.“Bayt.al-hikma”.(“Hikmatlar.uyi”).deb.atalgan.ilmiy.muassasaga.asos.soladi..
Bu.muassasa.200.yilcha.faoliyat.olib.boradi.va.tarixda.katta.shuxrat.qozonadi.
Bundan. ming. yil. muqaddam. Хоrazmning. pоytaхt. shahri. Gurganjda. (Ko‘hna. Urganch).
ma’rifatparvar. ma’muniylar. sulоlasiga. mansub. Хоrazmshоx. Ali. Ibn. Ma’mun. va. Ma’mun.
ibn. Ma’munning. sa’yi-harakati. hamda. qоmusiy. оlim. Abu. Rayhоn. Bеruniyning. bеvоsita.
rahnamоligida.Sharqning.yirik.ilmiy.markazi.“Dorul.hikma.va.ma’orif”.tashkil.qilingan.edi.
Xorazmshohlar.ham.ma’lum.darajada.mazkur.an’anaga.amal.qilganlar..Afrig‘iy.xorazmshoh.
Abu.Abdulloh.Muhammad.davridayoq.Kat.shahrida.Abu.Nasr.ibn.Iroq.va.Abu.Rayhon.Beruniylar.
shoh. saroyida. xizmat. qilganliklari,. Beruniy. hatto. xorazmshohning. maslahatchisi. bo‘lganligi.
ma’lum.. Shu. sabali. bo‘lsa. kerak,. xorazmshohlar. sulolasi. almashganidan. so‘ng. Beruniy.
vaqtincha. Xorazmni. tark. etishga. majbur. bo‘ladi.. Xorazmda. hikmronlik. qilgam. Ma’muniylar.
sulolasi.davrida.Xorazmda.sharoit.birmuncha.mo‘tadillashadi..Bu.xorazmshoh.ilmga.katta.mayl.
ko‘rsatib,.o‘z.saroyiga.olimlarni.taklif.qiladi.va.ularning.ilmiy.faoliyatiga.sharoit.yaratib.beradi..
1004-yili. Beruniy. o‘z. vataniga. qaytib. keladi.. U. olimlar. orasida.Abu. Nasr. ibn. Iroq,.Abu. Sahl.
Masihiy,. Abul. Xayr. Xammor,. Abu. Ali. ibn. Sino. kabi. allomalar. bor. edi.. Gurganchdagi. ilmiy.
muassasa.faoliyatining.unumli.yillari.xorazmshoh.Abul.Abbos.Ma’mun.ibn.Ma’mun.(999–1017).
hukm.surgan.yillariga.to‘g‘ri.keladi..Ma’muniy.xorazmshohlar.davridagi.ilmiy.muassasani.XX.
asr.tadqiqotchilari.Bag‘dod,.Afina,.Nisibin,.Gundishopur.va.boshqa.qadimgi.akademiyalar.bilan.
solishtirib,.u.ham.o‘ziga.xos.akademiya.bo‘lgan,.degan.xulosaga.kelganlar.va.uning.asos.solingan.
yilini.Beruniyning.Gurganchga.kelgan.vaqti.1004-yil.bilan.bog‘laganlar
1
..Ma’mun.akademiyasi.
qisqa.bir.muddat,.ya’ni.1017-yilgacha.faoliyat.ko‘rsatgan.bo‘lsa-da,.bu.yerda.dunyoviy.ilmlar,.
xususan,.matematika,.kimyo,.geodeziya,.mineralogiya,.tibbiyot,.dorishunoslik,.tarix,.til,.adabi
-
yot,.falsafa,.mantiq.kabi.fanlar.yuksak.bosqichga.ko‘tarildi
2
..Xususan,.astronomiya.sohasida.olib.
borilgan.kuzatishlar.natijasida.qadimgi.olimlar.tomonidan.tuzilgan.astronomik.jadvallarga.tuza
-
tishlar.kiritilgan;.astronomik.asboblar.yasash,.yulduzlar.koordinatlarini.hisoblash.bo‘yicha.ishlar.
olib.borilgan..Hozirgi.geologiya,.mineralogiya,.fizika.va.kimyo.sohalari.uchun.nihoyatda.muhim.
1
. Хоразм.Маъмун.академияси..–Т.:.Шарқ,.2006..–.б..56.
2
. Shamsutdinov.R.,.Mo‘minov.H..O‘zbekiston.tarixi..–T.:.Sharq,.2013..–B..121.
193
Do'stlaringiz bilan baham: |