16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

Kalit so‘zlar:
. diniy. e’tiqodlar,. shamanizm,. totemizm,. ibtidoiy. din,. po‘rxonlar,. olov,.
zardushtiylik.
Qadimgi.Xorazm.diniy.e’tiqodlarini.o‘rganish.va.taxlil.qilishda.arxeologik.jihatdan.o‘rganilgan.
ibodatxona.qoldiqlari.muhim.manbaa.bo‘lib.xizmat.qiladi..Qadimgi.diniy.e’tiqodlar.va.qarashlarga.
oid.ma’lumotlarni.tadqiq.qilish.ularni.tizimli.asosda.o‘rganishni.taqazo.qiladi.
Qadimgi. Xorazm. hududlarida. yashagan. xalqlarning. diniy. qarashlari. bir-birlaridan. farq.
qilmagan..Hatto.bu.yerdagi.diniy.e’tiqodlar.O‘rta.Osiyoning.boshqa.hududlari.e’tiqodlari.bilan.
ko‘proq. umumiylikka. ega. hisoblanadi.. Ibtidoiy. qabila. dinlaridagi. o‘xshashlik. shundan. iborat.
ediki,.bu.dinlarda.mustahkam.ittifoq.muayyan.shaklga.kirgan.kohinlar.toifasi.yo‘q,.ularda.faqat.
o‘z.boshiga.ishlovchi.sehrgarlik,.jodugarlik,.emchilik,.po‘rxonlar,.dam.soluvchilar,.duoxonlargina.
bor..Bunday.dinlarda.mustahkam.aqidalar,.muqaddas.kitoblar.ham.bo‘lmagan..Qabila.dinlarining.
birortasi.ham.muayyan.diniy.tizim.va.muayyan.dunyoqarash.tashkil.etmaydi.
1
Bizning. fikrimizcha. har. qaysi. dinning. shakllanishi. va. aholi. ongiga. singishida. ijtimoiy.
hayot. va. mehnat. sharoiti. muhim. rol. o‘ynaydi.. Chunki. ko‘pchilik. olimlarning. fikricha. diniy.
e’tiqodlarning. paydo. bo‘lishi. mehnat. bilan. bevosita. bog‘liq.. O‘rta. Osiyo. xususan,. Xorazm.
vohasida. ham. diniy. tasavvurlar. aynan. ana. shu. mehnat. sharoiti. zaruriyati. asosida. shakllangan..
Shu.uchun.ham.xorazmliklarning.diniy.tasavvurlarida.Quyoshga.sig‘inish.alohida.ahamiyat.kasb.
etgan.. Binobarin. dehqonchilikda. quyosh. zaruriyati. tufayli. odamlar. ularni. ilohiylashtirganlar..
Ch.Valixonov. O‘rta. Osiyo. shamanizmi. dastlab. quyoshga. topingan. deb. ko‘rsatadi.. Tarixiy.
etnografik. dalillarga. ko‘ra,. qaysi. xalq. olovga. topingan. bo‘lsa,. o‘sha. xalq. quyoshga. ham.
sig‘ingan.. Vohada. olovga. sig‘inish. neolit. davrida. vujudga. kelgan. va. bronza. davrida. an’anaga.
aylanib,.bu.e’tiqod.o‘z.ahamiyatni.saqlab.qolgan.
2
.Neolit.davriga.oid.Jonbos.4.kulbasida.topilgan.
yirik.o‘choq,.Tozabog‘yob.madaniyati.yarim.yerto‘lalardagi.markaziy.o‘choqlar.va.Ko‘zaliqirda.
aniqlangan.xom.g‘ishtli.poydevorga.ega.otashkada.bunga.yorqin.misol.bo‘ladi.
3
.Ilk.temir.davriga.
oid. arxeologik. materiallar. ham. Xorazm. hududida. tabiat. kuchlariga. va. olovga. sig‘inish. urf-
odatlari.mavjudligini.isbotlab.beradi..Hozirda.ham.bu.kabi.e’tiqodlarning.qoldiqlarini.uchratish.
mumkin..Masalan.odamlar.uy-joylarining.darvozasidan.kiraverish.joylariga.g‘ishtlardan.alohida.
shakl.bilan.quyosh.ramzini.tushirishgan..Axborotchilarimiz.taqdim.etgan.ma’lumotlarga.tayanib.
aytish.mumkinki,.bu.g‘oyoki.uyga.keladigan.balo-qazolarni.daf.qilishga.yordam.beradi..Quyosh.
totemiga.sig‘inish.shakllanganidan.so‘ng.odam.jasadlarini.kuydirish.odatlari.ham.paydo.bo‘lgan.
4
Jasadlarni.kuydirish.urf-odati,.olov.yordamida.marhumning.joni.Quyoshga.uchib.boradi.degan.
tasavvurlardan.kelib.chiqishi.ehtimoldan.holi.emas.
5
Qadimgi. xorazmliklar. diniy. e’tiqodlarida. hayvonlar. totemi. ham. ko‘zga. tashlanadi.. O‘zi.
totemizm.qadimgi.barcha.turkiy.xalqlar.hayotida.muhim.ahamiyat.kasb.etgan..Totemizmda.ba’zi.
1
. Matniyozov.M..muharirligi.ostidagi.Xorazm.tarixi..1-jild..Urganch..1996..B.-65.
2
. курбанова.Д.Ш..Хоразм.воҳасининг.қадимги.ва.илк.ўрта.асрлар.маънавий.маданияти..T.:.2015..б.-70.
3
. курбанова.Д.Ш..Ўрта.Осиёда.оловга.сиғинишнинг.қадимги.излари.//.Ўрта.Осиё.тарихи.ва.маданияти.
муаммолари..–.Тошкент,.2014.–б.-116–117.
4
. рапопорт.T.А..Хорезмийские.астоданu.//.сY..–М.,.1962..1.4..–.с..79;.Манделuштам.А.М..Памятники.эпохи.
бронзu.в.Tжном.Таджикистане.//.МИА..–.Л.,.1968..1.115..–.с..102–103.
5
. Matkarimov.X.H..Xorazm.vohasi.bronza.asri.va.ilk.temir.davri.tarixi..T.:.Lesson-press.nashriyoti..2017..B.-145.

---

131