16-Mavzu. Mehnat munosabatlari

Jahon mamlakatlarida pensiya ta'minoʻli modellari¹

Mamlakat	Pensiya ta’minoʻli modellari	Pensiyaga chiqish yoshi	Pensiya sug‘urtasi badallari
Germaniya	Birinchi daraja: pensiya ta'mino- tining majburiy tizimi. Ikkinchi daraja: qarilik bo‘yicha korxonalar tomonidan ko'ngilli ta'minoʻl. Uchinchi daraja: ixtiyoriy xususiy pensiya ta’minoʻli.	Ayollar - 60 yosh Erkaklar - 67 yosh	20,3 % Yollamna xodim va ish beruvchi tomonidan teng miqdorda.
AQSh	Birinchi daraja: taqsimoʻlli pensiya tizimi. Ikkinchi daraja: jamg‘arma pensi- ya tizim.	Ayollar - 67 vosh Erkaklar - 67 yosh	10,7 % Yollanma xodim va ish beravchi tomonidan teng miqdorda.
Shvetsiya	Birinchi daraja: shartli-jamg‘arma. Ikkinchi daraja: shaxsiy-jamg‘ar- ma. Uchinchi daraja: ixtiyoriy xususiy.	Ayollar - 65 yosh Erkaklar - 65 yosh	Birinchi daraja: 16 % fuqarolarning bar- cha daromadlaridan. Ikkinchi daraja: ish haqidan 2,5 %. Uchinchi daraja: ish haqidan 10 %.
Polsha	Birinchi daraja: majburiy-umumiy tizim. Ikkinchi daraja: majburiy-jamg‘ar- ma tizimi. Uchinchi daraja: ixtiyoriy nodavlat pensiya tizimi.	Ayollar - 60 yosh Erkaklar - 65 yosh	19,5 % (12 % va 7,5% 1 va 2-darajalar uchun)

Ushbu modellarni qo‘llash davlat pensiya tizimining ikki asosiy funksiyasi: daromadlami qayta taqsimlash va pensiya to‘lashga mablagiami jamg‘arish maqsadlari uchun xizmat qiladi.

Davlat tomonidan barcha pensionerlar uchun ular har birining ushbu tizimga shaxsiy hissasidan qat’i nazar bazaviy pensiyasini ta’minlash ushbu tizimning birinchi tayanch qismi hisoblanadi. Ushbu dastumi moliyalashtirishning manbasi
soliqlardir. Ushbu soliqlarning turlari har bir muayyan davlatning qonunchilik asoslariga bog‘liq.
Tizimning ikkinchi tarkibiy asosi iqtisodiy faol aholining majburiy pensiya sug‘urtasi tizimida ishtirok etishini nazarda tutadi. Pensiya uchun mablagiami maj buriy j amg‘ ari sh ko‘ pchilik yollanma xodimlarning o‘ z pensiy a ta’ minoʻli uchun yetarlicha mablag¹ to‘play olmasligi bilan izohlanadi.
Davlat pensiya tizimining uchinchi tarkibiy qismi ayrim hollarda yuqoridagi ikkinchi tarkibiy qism o‘miga qo‘llaniladi. U xodimlami o‘z pensiyasi uchun ixtiyoriy ravishda shaxsiy daromadlaridan mablag¹ jamg‘arishga rag‘batlantirishga da’vat etilgan.
Hozirgi vaqtda ko‘pgina mamlakatlarda demografik muammolar (aholining qarishi) munosabati bilan davlatning pensiya siyosati qayta ko‘rib chiqilmoqda. Yevropa Ittifoqiga a’zo mamlakatlarda qarilik pensiyasiga chiqishning o‘rtacha yoshi 65 yoshni tashkil etadi. 2010-yilda Yevropa Ittifoqi Komissiyasi pensiyaga chiqish yoshini 70 yosh qilib belgilash tavsiyasini bergan.
Aholining keksayishi - aholi umumiy sonida katta yoshdagilar ulushining or- tishidir. Odatda, demografik qarish aholi tarkibida 60-65 yoshdagilarning ulushi- ga qarab aniqlanadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti ekspertlari demografik qarish darajasini baholash maqsadidauch bosqichli shkala ishlab chiqqan (17.5-jadval).
Birlashgan Millatlar Tashkiloti ekspertlarining prognozlariga muvofiq, 2050-yilga borib dunyoda eng yuqori demografik qarishning darajasi 72,7 % ga yetishi taxmin qilinmoqda. Aholining qarishi natijasida pensiya jamg‘armasi zim- masiga pensiyalar to‘lash xarajatlarining benihoya og‘ir yuki tushadi. Chunki mamlakatda pensionerlar ulushi tobora ko‘payib borgani holda, pensiya jamg‘ar- malariga badal toʻlab boradigan ish bilan band boʻlganlar salmogT qisqaradi.