16-Мавзу. Бетон қоришмасини тайёрлаш ва бетонга қаров ўтказиш Бетон қоришмасини тайёрлаш ва ташиш

§8.11. Бетон қоришмаси ва қотган бетон сифатини назорат қилиш


§8.11.1. Бетон қоришма сифатини назорат қилиш

Бетон ишларида бетон қоришма ва унинг таркибини ташкил қилувчи материалларнинг сифатини назорат қилиб бориш энг асосий вазифалардан бири ҳисобланади. Назорат қилиш ишлари технологик жараёнларнинг ҳамма босқичларида (бетон қоришмасининг таркиби, тўлдирувчиларнинг сифати, қо- ришмани зичлаш жараёни, бетоннинг мустаҳкамлиги ва ҳ. к.) мунтазам амалга ошириб борилади.

Бетон қоришмаси ва қотган бетон сифатини назорат қилиш қуйида- гиларни ўз ичига олади:
бетон қоришмасини тайёрлаш учун ишлатиладиган материалларнинг (це- мент, қум, шағал, сув ва қўшилмалар) таркиби, тузилиши ва хоссалари;
қум, шағал ва чақиқ тошларнинг намлиги ҳар куни текшириб борилади ва намлик миқдори 1 % кўп бўлса олинаётган таркибга тўғрилаш киритилади;
бетон қоришмасининг ҳаракатчанлиги (қаттиқлиги), иш сменаси даво- мида 2...3 марта аниқланади;
бетон қоригичдан чиқадиган қоришма ҳажми, ҳафтада бир маротаба ўл- чаб борилади;
ётқизиладиган бетоннинг мустаҳкамлиги, шу бетондан тайёрланган наму- наларни сиқилишга, чўзилишга ва эгилишга синаш орқали аниқланади.
Бетоннинг мустаҳкамлиги ЎзРСТ 742-96 га кўра стандарт усуллар орқали назорат қилинади. Одатда лаборатория шароитида айнан шу бетоннинг мус- таҳкамлиги шу буюм бетонининг мустаҳкамлигига тўлиқ мос келмайди. Шу сабабли ишлаб чиқариш жараёнида буюм бетонининг мустаҳкамлиги “синдир- маслик” усулида аниқланади. Бунда буюмнинг исталган жойидаги мустаҳ- камлигини уни синдирмасдан тезкор усулда аниқлаш мумкин.
Бетоннинг мустаҳкамлигини синдирмаслик усулида назорат қилиш шарт- ли равишда икки гуруҳга бўлинди, яъни “механик” ва “физик” усуллар.
Механик усулда бетоннинг юза қисмига махсус асбоблар билан таъсир қилинади. Бетоннинг мустаҳкамлиги эса шу механик таъсирга қаршилик қили- ши қобилияти орқали баҳоланади.
Физик усулларда эса бетоннинг мустаҳкамлиги ундан ўтадиган ултро- товуш тўлқинларининг тезлиги ёки резонанс тебранишлари орқали назорат қилинади. Бу усулларда мураккаб физик асбоблардан фойдаланилади. Физик усулларда бетоннинг фақат мустаҳкамлиги эмас, балки унинг ички қисмидаги камчиликларини (ҳаво бўшлиқлари, технологик ёриқлар ва ҳ. к.) ҳам аниқлаш мумкин.