|
Ta`biyat xa`m iskusstvo qurallari arqali oqiwshilarg`a estetikaliq ta`rbiya beriw. Ta`biyat-estetikaliq ta`rbiyanin` en` basli qurali. Ol ta`biyg`iy ortalig`i, ol balag`a suliwliq sirlarin a`piwayilastirip beriw mu`mkinshiligine iye. Ta`biyg`iy ortaliq penen birge ja`miyetlik ortaliqta adamlar arasindag`i qatnaslardi, miynet estetikasin xa`m basqalardi ta`rbiyalaw qurali boladi.
Ta`biyat xesh na`rse menen almastirip bolmaytug`in gozzalliq tiykari. Ol estetikaliq sezimlerdi, balalardin` elesletiwin rawajlandiriw ushin bay material beredi.
Estetikaliq ma`deniyatti ta`rbiyalawda estetikaliq qabillaw xa`m estetikaliq tvorchestvonin` o`z-ara baylanisi u`lken a`xmiyetke iye. Xa`r bir oqiwshi balaliq, o`spirimlik, jas jigitlik jillari gozzalliqtin` xa`r qanday ko`rinisinen su`ysinip, tan`laniwi tiyis. Usinday jag`dayda g`ana onda gozzalliq du`n`yasina umtiliwshiliq boladi.
Bilip aliw xa`m ta`sirleniw protsesi sipatindag`i estetikaliq qabillawda bir ta`repten tu`sinikler, elesletiwler, pikirlewler, uliwmalastiriwlar bolsa, al ekinshi ta`repten bastan keshiriwler, ta`sirleniwler bolip, bular bir-birleri menen tig`iz baylanisadi. Estetikaliq ta`rbiyanin` tabisli shig`iwi oqiwshi aldinda gozzalliq ta`biyatinin` qanshelli teren` ashilg`aninan g`a`rezli boladi.
Xa`r bir adam ta`biyattin` suliwlig`in, muzika namasin, so`zdi o`zlestiredi. Ta`biyatta qorshap turg`an du`n`yanin` suliwlig`i sipatinda bastan keshirilgen, ta`sirlenip qabillang`an na`rseler qanshelli ko`p bolsa, adam o`zinin` a`tirapindag`i suliwliqti sonshelli ko`p ko`redi. Basqa adamlar ta`repinen du`zilgen, burinnan jasap kiyatirg`an, qol jetpeytug`in suliwliq oni sonsha tinishsizlandiradi, ta`sirlendiredi.
Ko`rkem bayliqlardi, a`debiyatti, iskusstvoni qabillaw menen baylanisli bolg`an estetikaliq tvorchestvoda u`lken a`xmiyetke iye. Iskusstvo shig`armalarin elesletiw arqali ko`rkem qanaatlaniwshiliq tabatug`in, biraq ta`biyat penen baylanisin biykarlaytug`in adamlardin` estetikaliq sezgirligine gumanlaniwg`a boladi. Egerde ras ten`izdi ko`rgende estetikaliq sezimler payda bolmasa, onin` suwretin ko`rip otirip, ra`xa`tlene almaydi.
Biz o`z aldimizg`a oqiwshilarda ta`biyatti qorgaw sezimin ta`rbiyalawdi qoyar ekenbiz, onda biz olardi to`mendegi bag`darlawlar menen ta`miynlewimiz kerek; 1. Baqlaw, ku`ndelik ju`rgiziw, 2. jaziw, siziw, akvarium, 3. Tiri ta`biyat mu`yeshlerinde, u`yde xaywanlardi awqatlandiriw xa`m qorg`aw, 4. jasil o`simliklerdi ko`beytiw xa`m qorg`aw, o`. mektep bajbanlig`i.
Adamnin` ko`rkem xa`reketleri, onin` estetikaliq mu`mkinshilikleri toliq tu`rde xa`m izbe-izlik penen iskusstvoda ko`rinedi. Iskusstvo- adamnin` en` joqarg`i quwanishlarinin` biri bolip tabiladi. Ol adamnin` diqqatin turmistin` xaqiyqiy bayliqlarina, adamlardin`, olardin` pikirleri menen minez-qulqlarinin` gozzallig`ina, ta`biyattag`i gozzalliqlarg`a awdaradi, sezimlerdin` baylig`in, a`tirapimizdi qorshag`an du`n`yanin` xa`r qiylilig`in aship beredi. Iskusstvog`a aralasiw xa`m ko`rkem do`retiwshilik xa`r ta`repleme jetisken adam ushin ishki za`ru`rlik bolip tabiladi. Estetikaliq ta`rbiyalawda paydalanilatug`in ko`rkem a`debiyatti pedagogikada iskusstvo qurallari dep ataydi. Iskusstvo qurallari menen estetikaliq ta`rbiyalaw ta`biyatqa sa`ykesligine, xa`r bir iskusstvonin` o`zgesheligine qarap to`mendegi jollar menen iske asiriladi. 1. ko`rkem shig`armalardi demonstratsiyalaw, ko`rsetiw yamasa orinlaw, 2. ko`rkem shig`armalarg`a analiz, tallaw xa`m baxalaw, 3. iskusstvo izertlew bilimlerinin` qatnasi, 4. Oqiwshilardin` tvorchestvoliq xa`m atqariwshiliw xizmeti.
Iskustvonin` adamg`a beretug`in la`zzeti tek qanday da bir shig`armag`a tiykarlanip aling`an turmis xaqiykatlig`in ku`ta` teren` suwretlewden g`ana ibarat emes, sonin` menen birge iskusstvo xizmetkeri sheberliginin` jetilisiw da`rejesinen, ta`biyattin` og`an bergen materialliq islewdegi erkinligi xa`m zeyinliginen, iskusstvonin` suwretlewshi xa`m ayqin ko`rsetiwshi qurallarinan ku`ta` sheberlik penen paydalana aliwda la`zzetleniw bolip tabiladi. Bularsiz iskusstvo shig`armalarinan toliq la`zzet ala almaysan`, ol adamg`a qiziq ta bolmaydi.
Iskusstvo turmistin`, ta`biyattin` xa`m ja`miyettin` gozzallig`in obrazli formada ko`rsetedi, jeke adamnin` ruxiy du`n`yasin ideyaliq-estetikaliq xa`m a`dep-ikramliliq idealin bayitadi. Sonday-aq iskusstvo qurallari, ilim, adamlardin` miynet, oqiw, ja`miyetlik, sport xizmetleride estetikaliq ta`rbiya qurali bola aladi.
Estetikaliq ta`rbiyani sho`lkemlestiriw ilimiy tiykarda to`mendegishe a`melge asiriladi. 1. Oqiwshilardin` estetikaliq rawajlaniw da`rejesin u`yreniw. 2. Ta`rbiyalaniwshilardin` estetikaliq ma`deniyatin ko`teriwge baylanisli bolg`an aldin ala aniq belgilengen waziypalardi belgilew. 3. Oqiwshilardin` estetikaliq xizmetlerin sho`lkemlestiriw. 4. Estetikaliq ta`rbiyada erisilgen na`tiyjelerdi esapqa aliw xa`m tallaw.
Deni saw, sap deneli, xa`r ta`repleme shiniqqan jaslardi ta`rbiyalap jetistiriw O`zbekstan Respublikasi g`a`rezsizlikke eriskennen baslapqi en` basli maqsetlerinin` biri boldi. Dene ta`rbiyasi balanin` duris o`siwi, organizmnin` xa`r ta`repleme rawajlaniwin, jaqsi turmis qa`lpinin` qa`liplestiriliwin, uzaq o`mir ko`riwdi, miynetke xa`m Ana Watandi qorg`awg`a tayarlawdi ta`miynleydi. Ol o`zinin` jeke xizmetlerin atqariw barisinda a`dep ikramliliq, miynet, estetikaliq xa`m gigienaliq ta`rbiyalar menen tig`iz baylanisadi. Dene ta`rbiyasi oqiwshilardi a`dep-ikramliliq qatnasiqlar menen qurallandiradi. Dene ta`rbiyasi waqtinda xa`r qiyli qarama-qarsiliqli jag`daylar, sonin` ishinde oqiwshilardin` ja`miyetke, adamlarg`a o`z-o`zine bolg`an qarsi pikirleri de payda boladi. Dene ta`rbiyasi oqiwshilardin` rejiminde, miynet xa`m dem aliwinda u`lken rol` oynaydi.
Dene ta`rbiyasinin` waziypalari xa`m mazmuni to`mendegilerdi na`zerde tutadi. 1. Balanin` duris fizikaliq jaqtan rawajlaniwi xa`m den-sawlig`inin` bekkemleniwine ta`sir jasaw. Bunin` ma`nisi, dene ta`rbiyasi organizmnin` morfologiyaliq xa`m funktsionalliq jaqtan jetiskenliklerge erisiwine qaratilg`an. Vrachlardin` ko`rsetiwi boyinsha birqansha awiriwlar, balalardin` patologiyaliq sharayatlari birden bolmaydi. Olar bir neshe jillar dawaminda o`z-o`zine qaramag`aninin` aqibetinde kelip shig`adi. Balalarda denenin` duris o`siwinin` buziliwinan basqa da bir qansha kesellikler payda bola baslaydi. Ma`selen; ko`zdin` ko`riwi xa`lsireydi, tisleri qarawitip korroziyag`a ushiraydi, revmatizm, xronicheskiy tonzillit, nevroz kesellikleri menen awiradi. Mine usilar esapqa alinip vrachlardin` ko`rsetpesine muwapiq is alip bariladi. 2. Xa`reket etiw sipatlarin rawajlandiriw (Juwiriw, sekiriw, tezlik x.t.b.) 3. Xa`reket etiw uqipliliq xa`m ko`nlikpelerin qa`liplestiriw. 4. Turaqli tu`rde dene ta`rbiyasi menen shug`illaniwg`a qizig`iwshiliq xa`m talapti ta`rbiyalaw.
O`tmishtin` pedagogikaliq miyraslarinda da dennin` sawlig`i ma`selesine ayriqsha itibar beriledi. Ma`selen deni saw anadan, deni saw bala tuwiladi, sap denede sap aqil, densawliq-teren` bayliq.x.t.b. usig`an uqsas naqil-maqallar bug`an da`lil boladi. Xaliq da`stanlarinda da den sawliq xa`m dene ta`rbiyasi ma`seleleri ko`plep so`z etiledi.
Mektep, mektepten tis ta`rbiyaliq mekemeler xa`m shan`araq balalardin` duris, fizikaliq jaqtan rawajlaniwin ta`miynlew xa`m den-sawlig`in bekkemlew islerinde birgelikte xa`reket etedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
