|
58. Belgilarni optic tanish vositalari va ularni imkoniyatlari.
59 60 .biologik kibernetika va uning sohalari.va vazifalari.
Kibernetika (yun. kybernetile - boshqarish sanʼati) — axborotni qabul qilish, saqlash, uni qayta ishlash hamda undan turli jarayonlarni boshqarishda foydalanish bilan shugʻullanadigan fan. Avtomatik boshqarish, hisoblash texnikasi, neyrofiziologiya va matematik mantiklarning nazariya hamda amaliyotlarining rivojlanish natijalari sifatida vujudga kelgan. K.ning texnik asosini elektron hisoblash mashinalari (EHM) tashkil qiladi. Ular inson tafakkuriga oid masalalarni hal qilishga keng imkoniyatlar ochib beradi. "Kibernetika" terminini birinchi marta yunon faylasufi Platon tilga olgan. 17-asrdayoq B. Paskal (Fransiya) oddiy mexaniq arifmometrni ixtiro qilgan edi. Faqat 19-asrga kelib, Ch. Bebbij (Angliya) hozirgi zamon EHM ga oʻxshash raqamli avtomatik hisoblash mashinasi yaratishga urinib koʻrdi. 20-asr boshida elektromexaniq analitik-hisoblash mashinasi yaratildi. 1938 y.da K. Shennon (AQSH), 1941 y.da V.I.Shestakov (Rossiya) mantiqiy matematik apparatning rele kontakt sxemasidan sintez va analiz uchun foydalanish mumkinligini koʻrsatishdi. Shular asosida avtomatlar nazariyasi rivojlana boshladi. 20-asr 40-y.larida J. Fon Neyman (Germaniya) va b. tomonidan yaratilgan EHM K.ning shakllanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻldi. Bularning hammasini umumlashtirib, N.Viner (AQSH) oʻzining , "Kibernetika" kitobini yezdi (1947). U K.ni "tirik mavjudot va mashinadagi aloqalar hamda boshqarish haqidagi fan" deb atashni tavsiya qildi. Zamonaviy K. bir qator mustaqil ilmiy yoʻnalishlarga ega boʻlgan boʻlimlardan iborat. K.ning nazariy oʻzagi: informatsiya (axborot), kodlash, algoritmlash, avtomatlar, umumiy va muqobil tizimlar, qiyofalarni aniqlash, formal tillar nazariyalari. Bu yoʻnalishlar natijasida K. keng koʻlamda qoʻllanila boshlab iqtisodiy K., biologik K., tibbiyot K.si, texnik K., matematik lingvistika va b. mustaqil ilmiy sohalar vujudga keldi. K.ning shakllanishida mat. va fizika muvaffaqiyatlari, ishlab chiqaruvchi kuchlarning taraqqiyot etishi va i. ch.ni avtomatlashtirishning zarurligi asosiy om il boʻldi
Axborotni murakkab texnik oʻzgartkichlaridan biri EHM hisoblanadi. Zamonaviy EHM ning strukturasi inson miyasi strukturasidan tubdan farq qilsa ham, faqat shu strukturalarga xos muhim xususiyatga ega: ular axborotlarning universal oʻzgartkichlari hisoblanadi. Bu esa har qanday boshqa kibernetik tizimning strukturasini xotirada saqlab prinsip jihatdan axborotlarni oʻzgartkich sifatida uning funksiyasini bajara oladi. EHM ning ana shu xususiyati ularning asosiy texnik vosita ekanligini bildiradi va ular yordamida K. istalgan tabiatdagi kibernetik tizimni modellaydi va uni oʻrganadi. Kibernetik tizimni boshqarishda oʻzaro taʼsirlashuvchi ikki obʼyekt — boshqarish obʼyekti va boshkaruvchi tizim mavjud. Boshqaruvchi tizim toʻgʻri aloqa kanalidan bir necha effektor (ijro etuvchi mexanizm) vositasida boshqarish obʼyektiga taʼsir uzatadi. Boshqarish obʼyektining holati haqidagi axborot retseptor (datchik) yordamida qabul qilinadi va teskari aloqa kanalidan boshqaruvchi sistemaga uzatiladi. Boshqarish tizimining vazifasi u yoki bu boshqarish maqsadlariga erishishni taʼminlaydigan boshqaruv taʼsirini uzatishdan iborat. Bu maqsadlarning tasnifiga muvofiq boshqarishning turli xili vujudga keladi.
K. asosida axborot tushunchasi yotadi. Axborotni qabul qilish, saqlash, uzatish va tiklash protsesslari K.da aloqa deb, qabul qilingan axborotni mashinalarning ishi va tirik organizmlarning faoliyatini yoʻlga solib turish uchun kayta ishlash boshqarish deb ataladi. Agar mashina ishi yoki tirik organizm faoliyatining natijalari haqidagi axborotni qabul qilish va undan foydalanish mumkin boʻlsa, ular teskari aloqa deb, bunday axborotni mashina yoki tirik organizmning ishiga tuzatish kiritish uchun qaytaishlash nazorat yokirostlash deb ataladi.
1.Informasiyalar qanday xossalarga ega bo’lishi kerak?
1.axborot olish, yig’ish, qayta ishlash va uzatishdan iborat ekan. Bularni barchasini umumlashtirgan holda informasiya almashish jarayoni desak adashmaymiz. “Informasiya” so’zi turli tillarda ishlatilib, ma’nosi turlicha talqin qilinsada ularning asosida lotincha informatio so’zi yotadi. U “ma’lumot”, “tushuntirish”, “tavsiflash” degan ma’noni anglatadi. O’zbek tilida informasiya so’zi axborot deb tushuniladi. IX-X asrlarda Farobiy tahallusi bilan ijod etgan yurtdoshimiz Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlug’ Tarqon bilish jarayonini ikki bosqich- aqliy bilish va hissiy bilishdan iborat bo’lib, ular o’zaro bog’liq, lekin biri boshqasiz vujudga kelmasligini alohida ta’kidlaydi. Bilishning mazkur bosqichlari axborotsiz shakllanmaydi va demak, axborot bilishning asosini tashkil etuvchi element hisoblanadi. Informasiya nazariyasi: informasiyani uzatish, saqlash, qabul qilish, qayta ishlash bo’lgan prosessni o’rganadi; Axborot(informasiya) so’zi lotincha “information” so’zidan olingan bo’lib, tushuntirish, tavsiflash degan ma’noni anglatadi.
2. Informatika va axborot texnologiyalari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
