18.Iqtisodiy korsatkichlarni prognozlashda ekonometrik modellardan foydalanish.
Ишлаб чиқариш функциялар бўйича прогнозлаш учун кетма-кет бир нечта босқичлардан ўтиш лозим:
1. Берилган маълумотлар асосида корреляцион таҳлил ўтказилади:
а) хусусий корреляция коэффициентлар матрицаси ҳисобланади;
б) жуфт корреляция коэффициентлари матрицаси ҳисобланади.
2. Корреляцион таҳлил натижасида танланган омиллар асосида регрессия тенгламаси қурилади;
3. Қурилган тенглама қуйидаги мезонлар бўйича баҳоланади:
а) Фишер мезони;
б) Стьюдент мезони;
в) Дарбин-Уотсон мезони;
г) Кўплик корреляция коэффициенти;
д) Детерминация коэффициенти;
е) аппроксимация хатолиги.
4. Қурилган тенглама мезонларга мос келса, кейин асосий кўрсаткич тенглама асосида прогноз даври ҳисобланади.
5. Ишлаб чиқариш функциясини асосий хусусиятлари қуйидагилар ҳисобланади:
а) ўртача унумдорлик омиллари;
б) чегаравий унумдорлик омиллари;
в) ресурслар бўйича эластиклик коэффициентлари;
г) ресурсларга талаб;
д) ресурсларни алмаштириш чегаралари.
Ўртача абсолют ўсиш бўйича экстраполяция. Прогноз иқтисодий ривожланиш вариантларини аввалги ривожланиш омиллари ва йўналишлари прогноз қилиниш даврида ҳам сақланиб қолади деган гипотеза келиб чиқиб аниқлайди. Бундай гипотеза қилишга иқтисодий ҳолат ва жараёнларнинг етарлича инертлиги сабаб бўлади.
Динамик қаторларнинг экстраполяцияси асосида прогноз қилиш ҳар қандай статистик прогнозлашлар сингари эришилиши лозим бўлган аниқ мақсадга йўналтирилган ёки интервалли бўлиши мумкин.
Экстраполяцияни умумий ҳолда қуйидаги функция қийматини аниқлаш деб қараш мумкин.
бу ерда - динамик қаторнинг прогноз қилинадиган қиймати;
l - олдиндан айтилиши лозим бўлган давр;
yi- экстраполяцияга асос қилиб олинган қаторлар даражаси;
aj- тренд тенгламалари параметрлари.
Бир ўлчамли динамик қаторлар экстраполяциялашнинг энг оддий усули шу қаторларнинг ўрта характеристикасини қўллаш ҳисобланади:
- ўртача даражалар, ўрта абсолют ўсиш ва ўсишнинг ўртача тезлиги.
Қаторларнинг ўрта даражаси асосида ижтимоий-иқтисодий ҳолатларни экстраполяциялашда прогноз қилинувчи даража қаторлар даражасининг ўрта қийматига тенг бўлади:
Бу ҳолда экстраполяция прогностик аниқ баҳони беради. Шунга қарамасдан берилган баҳоларнинг амалдаги маълумотлар қийматлари билан аниқ тўғри келиши камдан-кам ҳолларда бўлади. Шунинг учун прогноз натижалари маълум интервалда берилиши керак ва бу интервал
бўйича аниқланади.
Бунда t- Стьюдентнинг t мезони қиймати
- ўртача квадрат хатолик ва у ёрдамида аниқланади.
Иқтисодий-ижимоий жараёнларни моделлашнинг кенг тарқалган усули вақт қаторларни текислаш усулидир. Текислашган ҳар хил усуллари мавжуд бўлиб уларнинг энг асосийлари қаторларнинг амалдаги қийматларини ҳисоблаб топилганлари билан алмаштиришдир.
Башорат иқтисодий ривожланиш вариантларини аввалги ривожланиш омиллари ва йўналишлари башорат қилиниш даврида ҳам сақланиб қолади деган гипотеза келиб чиқиб аниқлайди. Бундай гипотеза қилишга иқтисодий ҳолат ва жараёнларнинг етарлича инертлиги сабаб бўлади.
Динамик қаторларнинг экстрополяцияси асосида башорат қилиш ҳар кандай статистик башоратлашлар сингари эришилиши лозим бўлган аниқ мақсадга йўналтирилган ёки интервалли бўлиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |